Николай Протопопов. Юқори автономлик, бошқариладиган ракета қуроллари ва ҳаво ҳужумидан мудофаани четлаб ўтиш қобилияти - Россия ҳарбийлари биринчи “Орион” кўп мақсадли пилотсиз учар аппаратларини ўзлаштирмоқда. Мутахассисларнинг фикрига кўра, ушбу дронлар армиянинг зарба бериш қобилиятини сезиларли даражада оширади ва учувчисиз авиацияни янги босқичга олиб чиқади. Бундай қурилмаларнинг ижобий ва салбий томонлари тўғрисида - РИА Новости материалида.
Шовқинлар қўрқинчли эмас
Яқинда НТВ телеканали ҳарбий комплект ҳақида лавҳани намойиш этди - 2та ҳарбий машина ва 3та "Орион" дрони, улар аллақачон жанговар навбатчиликка қўйилган. Эслатиб ўтамиз, Мудофаа вазирлиги август ойида узоқ масофага учувчи разведка-зарба дронларини етказиб бериш шартномасини имзолади ва узоқ вақт парвоз қилган самолётларга зарба берди. Биринчи комплект жорий йилнинг баҳорида тажриба-ҳарбий эксплуатацияга ўтказилди.
“Орион” осмонда 24 соатгача туриши мумкин. Ташқи тузилидан у Американинг MQ-1 Reaper’га ўхшайди - узун ва тор қанот ва V-шаклидаги қуйруқ. Дрон нафақат ҳаво разведкаси ва нишонни белгилаш, балки ракета ва бомба зарбаларини бериш учун мўлжалланган. Бортга 200 килограммгача жанговар юк олади. Унинг учун 25 дан 100 килограммгача бўлган ўқ-дориларнинг бир нечта турлари махсус ишлаб чиқилган.
“Орион” ўрта БПЛА синфига киради ва катта С-70 “Охотник” ва кичик разведка самолётлари ўртасида жой эгаллайди. Тахминан 100 от кучига эга бензинли двигател - фюзеляжнинг орқа қисмида жойлашган. Таркибида композицион материаллардан фойдаланилганлиги сабабли, ҳажми жиҳатидан жуда таъсирли бўлган дроннинг вазни атиги бир тоннани ташкил этади. Максимал баландлиги 7,5 минг метр, тезлиги соатига 200 километр. Оператор томонидан радиоканал орқали бошқарилади, сигнал диапазони 250 километрни ташкил қилади.
Қурилма рақибнинг электрон жанговар тизимлари томонидан бериладиган зич радио шовқинлари шароитида ҳам жанг майдонида самарали ишлай олади.
Бортдаги опток-электроник тизим нишонларни автоматик режимда аниқлайди ва уларга кузатиб боради, бошқариладиган ракеталарнинг учишини тўғрилайди. Дрон кўз ва қулоқлари - тепловизион ва телевизион камералар, лазер масофасини аниқловчи ва нишонни белгиловчи қурилма. Бундан ташқари, рақамли видео ускуналар ва кузатув радиолокация станцияси учун жой ажратилган.
“Орион” лойиҳаси ривожлантириш - "Сириус" икки тонналик зарба дрони. Парвоз намунаси, келаси йил тайёр бўлади. У дунёнинг деярли ҳамма жойидан парвозни бошқариш имкони берадиган сунъий йўлдош алоқа комплекти билан жиҳозланади.
Дронлар ҳужуми
Сўнгги йилларда дунё бўйлаб қуроли тўқнашувларда дронлардан тобора кўпроқ фойдаланилмоқда. Янги мисол - Тоғли Қорабоғдаги жанговар ҳаракатлар. Ҳарбий эксперт Алексей Леонковнинг сўзларига кўра, Озарбайжон ҳарбийлари дронлардан жуда самарали фойдаланмоқда, чунки ТҚР армияси деярли замонавий ҳаво ҳужумидан ҳимоя ва радиоэлектрон кураш тизимларига эга эмас.
"Ҳаво ҳужумидан мудофаа ва маскировкани яратишга етарлича эътибор бермаган кўплаб давлатлар аччиқ меваларни йиғмоқдалар. Озарбайжон намойиш этган кадрлар Арманистон армиясида умуман маскировка йўқлигини кўрсатади, агар улар унинг устида пухта ишлашганида, дронлар унчалик самарасиз бўлар эди - уларнинг тезлиги ва оптик диапазондаги мақсадларни қидириш имконияти чекланган", - деди Леонков РИА Новости билан суҳбатда.
Шу билан бирга, эксперт, маълум тактикада дронлар катта зарар етказиши мумкин. Хусусан, АҚШ ҳозирда ўзига хос "дронлар галаси" концепциясини ривожлантирмоқда, яъни бир вақтнинг ўзида ўнлаб учар аппаратлар осмонга кўтарилади ва рақиб мудофаа тизимни бузиб, зенит-ракета радарларини ўзларига жалб қилади.
"Б-52 бомбардимончида 140тасини сиғдириш мумкин. Улар сохта нишон вазифасини бажаради. Бундай гала учганда ҳаво ҳужумидан мудофаа тизими бунга жавоб беришга, қуролларни ишлатишга мажбур. Ўқ қайта юклаш билан банд бўлганида, ҳужум авиацияси келиб, тез олинган координаталарга мувофиқ ишлайди”, - деб аниқлик киритди Леонков.
Россия армияси бир неча турдаги пилотсиз аппаратларни фойдаланади - бу разведка ва мақсадни белгилаш учун мўлжалланган ихчам ускуналар. Масалан, ҳозирда дронлар Суриядаги Хмеймим авиабазаси атрофини доимий равишда қўриқламоқда.
Психологик таъсир
Россияда хизмат кўрсатган ҳарбий учувчиси генерал-майор Владимир Попов таъкидлаганидек, учувчисиз авиациянинг энг муҳим плюси - бу операция зонасидан ўнлаб километр узоқликда жойлашган рақибга ҳужум қиладиган шахсий таркибнинг хавфсизлиги. Бундан ташқари, дронлар жанговар самолётларнинг самарадорлигини кескин оширади.
"Агар, масалан, кичик дрон оператив-тактик ракета тизимини аниқласа, уни битта зарба билан якка ўзи йўқ қилиши эҳтимолдан йироқ. Бунинг учун самолётлар керак бўлади. Бироқ у бир неча бомба ёки ракета ташлаш, тизим ишини издан чиқариш, психикага босим ўтказиши мумкин. Шундан сўнг, дрон узатилган координаталарга бўйича иккинчи аппарат ёки навбатчи кучлардан вертолёт ёки самолёт учиб чиқиб, ишни ниҳоясига етказади", - деди Попов.
Шуни тан олиш керакки, эҳтимол америкаликлар ҳозиргача дронлардан фойдаланишда энг катта муваффақиятга эришди. Улар 1960-йиллардан бери разведка мақсадида дронлардан фойдаланиб келмоқдалар. Вьетнамда дрон асосан фото разведка учун бир неча минг марта парвоз қилди.
1990 йилларда Пентагонда Predator кўп мақсадли дронлар пайдо бўлди, пилотсиз авиация нафақат разведка билан шуғулланиш, балки ердаги объектларга аниқ зарба беришни ҳам ўрганди. Босния, Ироқ, Афғонистон, Ливия ва Сурияда - АҚШ иштирокидаги деярли барча ҳарбий можароларда ҳаво "йиртқичлари” фойдаланган.
СССРда пилотсиз учар аппаратлардан фойдаланиш ривожлантириш дастури ҳам бўлган. Ўтган асрнинг 60-йилларида Совет конструкторлари учувчисиз разведка дронларининг бир нечта турларини ишлаб чиқдилар. Улардан бири - Ла-17Р - учар нишон асосида қурилган. У қаттиқ қўзғатувчи кучайтиргичлар ёрдамида ердан кўтарилган ва осмонда турбореактив двигател ишга туширади. Қурилма парвоз баландлигига қараб 30 дақиқадан бир ярим соатгача ҳавода бўлиши мумкин эди, тезлиги соатига қарийб 900 километр.
Совет мудофааси саноатининг яна бир ишланмаси - Ту-141 "Стриж" тезкор-тактик разведка мажмуасидир. Тезлиги - соатига 1100 километрдан ошади, баландлик диапазони - 50 метрдан 5000 метргача. 1990 йилларга қадар "Стрижлар"дан фойдаланилган, улар асосан СССРнинг ғарбий чегараларида жойлашган.
