Жаҳон молиявий элитасининг кун тартибини тарғиботига ихтисослашган Британиянинг нуфузли Financial Times нашри нефт бозоридаги ҳозирги вазиятда ҳеч бўлмаганда қандайдир ижобий жиҳатни излашга мажбур бўлмоқда. Бундан ташқари, аудиториянинг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, шунчаки Россия иқтисодиёти паст нархлардаги нефт нархидан азият чекаётганини эълон қилиш – бу ёмон ва етарли эмас, чунки Атлантиканинг иккала томонидаги бой ўқувчиларни геосиёсий жиҳатлар фақатгина уларнинг ҳамёнлари зарар кўрмагандагина қизиқтиради ва жалб қилади.
Натижада, ҳатто Лондоннинг етакчи оммавий ахборот воситалари таҳририятидаги "гуманитар жингоизм" мухлислари ҳам бугунги кунда ҳаммаси ёмон кечаётганини тан олишларига тўғри келмоқда, аммо умуман олганда Америка ва ҳусусан Американинг сланец сектори бир кун келиб Россия ва Саудия Арабистонидан ўч олади. Financial Times талқинида ҳозирча вазият қуйидагича: америка нефт саноатининг сланец сектори жуда катта азоб-уқубатлар ва таҳқирларни бошдан кечирмоқда, аммо келажакдаги буюклик ҳақида орзу қилмоқда.
"Ўсиши эвазига Трампга АҚШнинг Яқин Шарқ нефтига қарамлигини пасайтириш билан мақтанишга имкон берган ва Эрон ва Россиядан энергия экспорт қилувчиларга қарши санкцияларни қўллашга қўлини ечган - нефт саноати сланец сектори ҳозирда тиз чўкмоқда", - дея таъкидлади нашрнинг британиялик таҳлилчилари. Шу заҳотиёқ улар Вашингтон томонидан берилаётган давлат ёрдами вазиятни тубдан ўзгартиради деб умид қилаётган ҳар бир кишининг иштиёқини бир оз совитади, чунки "қандайдир (давлат- таҳр.) кўмак муқаррар бўлиб кўринади, аммо (ёрдам - таҳр.) қандай шаклда бўлишидан қатъий назар, АҚШ нефт секторининг орқага кетиши, сўнгги йилларда унинг ўсиши каби ҳайратомуз бўлиши мумкин".
Журналистларнинг баҳолари оммавий ахборот воситалари вакилларининг бўртиб чиқиш ва ваҳима қўзғаш тенденциясига йўйиш мумкин, аммо халқаро нефт ишлаб чиқарувчи ва нефт савдоси компанияларининг вакиллари нефт бозорининг истиқболларини тасвирлаш учун ундан кам бўлмаган ҳиссиётлардан фойдаланмоқдалар. Bloomberg хабар беришича: "Бу душанба (Америка биржаларида нефт нархи салбий бўлган кун - таҳр.) ҳақиқатан ҳам ишлаб чиқаришни пасайиши кераклиги тўғрисида одамларнинг эътиборини жалб қилди", - деди Бен Лакок, Trafigura Group нефт савдо департаменти ҳамраиси, ва "буларнинг барчаси жиддий эканлигини тушуниш учун зарур бўлган бозор юзига зарба" эканлигини қўшимча қилди.
Хулоса қилиб айтганда, мутлақо яхлит инглиз-америка суръати тасвирланмоқда: сланец саноати тиз чўккан ва унинг юзига урмоқда. Бундай вазиятда оптимизмни қандай топиш мумкин? Оптимизм учун АҚШнинг асосий таҳлил маркази - Council on Foreign Relations махсус мутахассислари бор. Financial Times Council on Foreign Relations нефт бозори бўйича экспертнинг позициясини келтирмоқда:
"Агар Россия ва Саудия Арабистони (Америка - таҳр.) сланецини ёпиши мумкин деб ҳисобласалар, улар адашдилар, - дейди Эми Майерс Джаффе. – Улар қилиши мумкин бўлган нарса – бу сланец компаниялари эгаларини ўзгартиришлари мумкин холос".
Бу сланец компанияларининг банкротлиги аҳамиятга эга эмаслиги, улар шунчаки эгаларини ўзгартиради деган жуда машҳур позиция, бу ва энди эски қарзлар юкидан ҳоли янги мулкдорлар АҚШнинг геосиёсий манфаатларини илгари суриш номи билан бозорни арзон нефт билан тўлдиришда давом этишдан мамнун бўлишади. Ушбу назария билан боғлиқ муаммо шундаки, янги мулкдорлар – айнан муқаддам қарз берганлардир (банклар ёки инвестицион компанияларидан бошлаб пенсия жамғармаларигача), ва аслида айнан шуларнинг ҳисобига "сланец инқилоби" содир бўлди. Айнан шу ҳақдорларнинг пуллари сланец оловида ёқиб юборилган - ҳатто юқори нархлардаги нефт ишлаб чиқаришда ҳам молиявий жиҳатдан самарасиз бўлган қазиб олишда. Энди ушбу ҳақдорларга зарарли конлар ва агар улар ишлашни давом эттирсалар, ўзларининг кўпроқ пулларини йўқотиш истиқболи ҳам ўтади, яъни ҳар бир ишлаб чиқарилган бочкага кўрилган зарарларга қўшимча равишда зиён қўшадилар.
Сланец компанияларининг давомий ишлашига қарз берадиган капитал бозорларида унча ақлли бўлмаган инвесторларнинг яна бир траншини топишга уриниб кўриш мумкин, аммо буни амалга ошириш жуда қийин бўлади: сланец истиқболларига ишонган барча унча ақлли бўлмаган сармоядорлар унга сармоя киритиб бўлган - ва айнан улар оммавий банкротлик жараёнида ушбу нефт компаниялари активлари қолдиқлари эгалари бўлади. Агар "сланец империялари" қолдиқлар, аниқроғи парчаларининг эгалари, йирик нефт компаниялари бўлиб қолса - уларнинг америкалик ёки халқаро бўлишидан қатъи назар, улар сланец ишлаб чиқаришни кўпайтириши даргумон, чунки ўз акцияларининг нархи пасайиб, эгаларининг дивидендлари қисқартирилиб бўлган.
АҚШ Энергетика вазирлиги ахборот агентлиги (EIA) маълумотларига кўра, 2020 йил охирига келиб АҚШ нефтнинг нетто-импортчиси мақомига қайтади.
Аммо FT журналистлари нефт нархининг бир баррел учун 80 долларга кўтарилишини ва АҚШнинг сланец секторидаги тирилишни оптимистик сценарий сифатида тасвирлашмоқда. Шуни тан олиш керакки, бу ҳақиқатан ҳам мумкин бўлган сценарий, фақатгина Ар-Риёд ёки Москва учун мағлубиятнинг ўзига хос тури сифатида талқин қилинмаслиги керак, чунки бир баррел учун 80 доллар нарх - бу ҳам Россия, ҳам Саудия Арабистони ва ОПЕКнинг бошқа мамлакатлари учун жуда қизиқарли ва мақбул нарх. Гарчи ОПЕК+ келишувининг томонларига ҳеч қачон Америка нефт саноатининг ушбу сегментини аниқ "йўқ қилиш" вазифаси қўйилмаган. Бировларнинг пули ҳисобига демпинг билан шуғулланган ва бошқа барча қазиб олувчиларга зиён етказган, шу жумладан ҳатто сланец ўйинларида иштирок этмаган йирик америка компанияларни йўлга солиш (ёки бозордан чиқариб юбориш) вазифа бўлган. Қайсидир маънода, "йўлга солиш" иш бермади, бироқ "чиқариб юбориш" варианти, тўғридан тўғри, жисмоний маънода - ҳозирча яхши давом этмоқда. Техаснинг асосий Houston Chronicle газетаси ёзишича, "Техасдаги нефт қудуқларининг буюк ўчириш бошланди".
Бироқ, амалиёт шуни кўрсатмоқдаки, агар жорий инқироз етарли бўлмаса, бозор сланец компаниялари юзига ўзининг энг қаттиқ зарбасини такрорлаши мумкин. Уларнинг бугунги кундаги бардошлилик даражаси бир ой олдин қилинган баёнотларга умуман тўғри келмаслигини яққол кўрсатмоқда.
Эҳтимол, Америка сланеци инқилоблардан озгина дам олиб, бошқа нефт қазувчилар учун қулай нархлар ўрнатилганда бозорга қайтишига тўғри келади.
