Дональд Трампнинг жамоаси агрессив иш суръатини сақлаб келмоқда. Бироқ, Ғарб экспертлар ҳамжамияти ўз фаолиятининг дастлабки зарбасидан қутулганидан сўнг интернетда Қўшма Штатларни янги сиёсий ва бошқа воқеликда нима кутиши мумкинлиги ҳақида биринчи башоратлар пайдо бўла бошлади, деб ёзмоқда РИА Новости колумнисти Сергей Савчук.
Фикрлаш учун сабаблар тўпланиб бормоқда. Улар орасида Дональд Трампнинг мурожаатларини таъкидлаш жоиз: Саудия Арабистонига ОПЕК картелининг норасмий раҳбари ва унинг нефт ишлаб чиқарувчи компаниялари сифатида. Трамп ва Владимир Путин ўртасидаги учрашувга қизғин тайёргарлик, Зеленскийнинг Украина минерал ресурслари устидан назорат бўйича келишувга эришиш учун ҳеч бўлмаганда камроқ қуллик шартлари бўйича музокаралар олиб боришга уринишлари ва Европа Иттифоқининг шиддатли жазаваси фонида бу воқеа эътибордан четда қолди. Гарчи умумий массадаги аниқ фарқланадиган ҳаракатлар кўпинча муҳим рол ўйнайди. Чунки Трамп Москва билан яқин алоқада бўлган саудияликлардан нефт қазиб олишни кўпайтиришни сўраган.
Шунга ўхшаш сўров, биз эслаганимиздек, Трумпнинг 2024 йилги сайлов кампаниясининг асосий молиявий донорларидан бири бўлган Америка нефт компанияларига ҳам қилинган. Саноат манбалари ёзишича, иккала ҳолатда ҳам Оқ уйнинг сўрови эътиборга олинмаган.
Қўшма Штатлар ОПЕК ва ОПЕК+ билан ўзаро муносабатлари нуқтаи назаридан ғурурланадиган нарса йўқ. Америкаликлар ички қоидалари ўз манфаатларини таъминлаш ва жаҳон бозорларида ўйнаш имкониятларини чеклаб қўйиши мумкин бўлган ҳар қандай уюшмалардан намойишкорона тарзда узоқлашишади. Бундан ташқари, бу амалиёт ўтмишда, Қўшма Штатлар ҳали ҳам қора олтин импортига тўлиқ қарам бўлган пайтдан келиб чиққан.
Шу билан бирга, Америка иқтисодиёти шундай айёрлик билан тузилганки, ички ёқилғи-энергетика бозори динамикаси жаҳон бозори динамикасига бевосита боғлиқ эмас. Яъни, дейлик, бир баррел Brent нархи АҚШнинг ўзида 20 долларга ошса, нарх ошади, лекин бир хил нисбатда бўлиши шарт эмас.
Буни нефт бозорининг йирик ўйинчилари яхши билишади, шунингдек, АҚШ ўзининг кунига 13 миллион баррел нефт ишлаб чиқариши билан сайёрамиздаги энг йирик ишлаб чиқарувчи давлатга айланган бўлса-да, 20,6 миллион баррел нефт истеъмол қилинишини яхши билади. Улар мамлакатнинг стратегик захирасининг ҳозирги ҳолатидан ҳам яхши хабардор - яъни умумий қуввати 700 миллион баррел бўлган нефт ярмига тўлган (1983 йилдан бери энг ёмон даража), чунки Байден маъмурияти маҳаллий иккиламчи ёқилғи нархини пасайтириш ва шу тариқа овозларни қўлга киритиш учун у ердан нефтдан сахийлик билан фойдаланган.
Айтганча, АҚШ Энергетика вазирлиги (DOE) саҳифасида бу ҳақда кулгили гап ёзилган. Унда оқ-қора рангда 2022-2023 молия йилида стратегик захира ҳажми икки юз миллион баррелдан кўпроққа қисқартирилгани, жумладан, Россиядан етказиб бериш ҳажмининг камайиши ҳисобига қайд этилган.
Аммо асосий мавзуга қайтайлик. Бу билимларнинг барчаси ва АҚШ билан бир йил аввал Ар-Риёд томонидан бекор қилинган стратегик ҳамкорлик шартномасининг уйғунлиги Саудияликлар ва ОПЕКга Вашингтоннинг хабарларини, Оқ Уйдаги шахсдан қатъи назар, маслаҳат сифатида қабул қилиш имконини беради. Бу борада Саудия Арабистони биринчи навбатда ўз манфаатларини ҳисобга олган.
Байден ўз фаолияти давомида уч марта худди шундай талаблар билан Ар-Риёдга ташриф буюрган ва икки ҳолатда учрашувлар қўшма якуний баёнотсиз, бошқаси эса умуман якуний коммюникесиз якунланган. Саудияликлар ўшанда таъзим қилишмади, ҳозир ҳам буни қилишга шошилишгани йўқ.
Жумладан, уларнинг 319 миллиард долларлик суверен давлат қарзи борлиги сабабли, бу охирги бир йилда 39 миллиардга, яъни ўн фоизга ошган. Маҳаллий иқтисодиёт таркибида нефт ялпи ички маҳсулотнинг 45 фоизини, бюджет даромадларининг 75 фоизини ва экспорт тушумининг 90 фоизини ташкил қилади. Баъзи Украина ёки Болтиқбўйи давлатлари ўзларининг ҳукмдорларини рози қилиш учун давлат манфаатларига атайлаб зарар етказиш билан бирга бўлишлари мумкин эди, аммо саудияликлар бу гуруҳдан ташқарига чиқишди.
Американинг ички бозоридаги вазият ҳам жуда қизиқ. АҚШда ички фаолият юритаётган фаол нефт ва газ қурилмалари сони энг паст даражага етди. Ўтган йилнинг декабрь ойида уларнинг сони 589 тани ташкил этган бўлса-да, икки йил олдин яна икки юзта эди. Трампнинг миллий боғларнинг қўриқланадиган ҳудудларида бурғулаш ишларига қўйилган мораторийни бекор қилиши узоқ муддатда бу кўрсаткични оширади, аммо бу дарҳол ва ҳали номаълум нисбатда содир бўлмайди.
Худди шу расмий DOE веб-сайти хабар беришича, Америка нефтининг бир баррелини ишлаб чиқаришнинг ўртача қиймати 20 доллар атрофида. Бундан ташқари, сўнгги уч йил ичида Американинг бешта йирик нефт компаниялари - ExxonMobil, Chevron, ConocoPhillips, EOG Resources ва Schlumberger 250 миллиард доллар соф фойда олишди. Жумладан, нефтни ички бозорда сотиш, шу жумладан, қайд этилган стратегик захирани тўлдириш. Ҳукумат бунинг учун бир баррелнинг нархи 79 доллар ёки ундан кўп бўлган маблағдан келиб чиққан ҳолда маблағ ажратади.
Шу сабабли, Трумпнинг нефт магнати ҳомийлари учун ишлаб чиқаришни кескин ошириш ҳам фойдали эмас, чунки бу рентабелликнинг пасайишига олиб келади. Уларнинг қизиқиши узоқ муддатли истиқболда, яъни ўзлари учун янги бой тоғ-кон майдонларини олиш ва захиралашдан иборат.
Шу билан бир вақтда яна бир жуда симптоматик ҳодиса юз берди. Трампнинг янги маъмуриятининг ички ишлар котиби ва Оқ уй энергетика кенгаши ҳамраиси Дуг Бергам мамлакатдаги барча электр станциялари эгаларини электр энергияси ишлаб чиқаришни 10-15 фоизга оширишга чақирди. Бусиз, Америка Қўшма Штатларига кўчиб ўтадиган ишлаб чиқариш учун қайта саноатлаштиришнинг ҳозирги суръатларини ва паст энергия нархларини сақлаб қолиш жуда қийин бўлади.
Агар АҚШда асосан кўмир ўрнини босувчи электр энергияси ишлаб чиқариш учун фойдаланиладиган табиий газ истеъмоли йилига ўртача 20 миллиард куб метрга ошиб бораётганини эсласак, хулоса шуни кўрсатадики, Дональд Трампнинг мега-режаларини амалга ошириш йўлидаги асосий муаммо Россия ёки ҳатто Хитой эмас.
Бу уфқда оғир бўрон булути каби кўринадиган энергия етишмаслиги. Ҳозирги авлод ва асосий ресурслар ҳажми Вашингтонга муаммосиз ўсишига имкон беради, аммо улар Трамп орзу қилган ва ваъда қилган кескин ютуқ учун етарли эмас.