Қолаверса, бу нафақат Ислом Республикасининг янги раҳбари билан биринчи учрашув, балки икки сиёсатчининг танишуви ҳам эди — Путин Теҳронга бир неча бор ташриф буюрган ва ҳатто Москвада турли Эрон раҳбарлари билан учрашган бўлса-да, улар Пезешкиён билан ҳеч қачон кесишмаган, деб ёзмоқда РИА Новости колумнисти Пётр Акопов.
Ҳар ҳолда, уларнинг танишуви шу ойда, БРИКС саммити Қозонда бўлиб ўтаётганида бўларди, бироқ Путин яна ўн кун кутмай, Туркманистонда бўлаётган воқеадан унумли фойдаланишга қарор қилди. Сабаби аниқ: Яқин Шарқдаги вазият шунчаки катта уруш ёқасида қолаётгани йўқ, балки тобора оғирлашиб бормоқда.
Якуний босқич 1 октябрда, Эрон ҲАМАС ва “Ҳизбуллоҳ” етакчиларининг ўлдирилишига Исроилга ракета ҳужуми билан жавоб берганида бошланди. Энди ҳамма ҳалокатли ва кутилмаган зарба беришни ваъда қилган Исроилнинг жавобини кутмоқда. Бу ҳар қандай вақтда қўлланилиши мумкин — шунинг учун Путин ва Пезешкиён Қозон музокараларини кутишмади.
Иккала давлат ҳам бир-бирига муҳтож, жумладан, жаҳон саҳнасида ўз ҳаракатларини мувофиқлаштиришда. Жумладан, ҳарбий ҳаракатлар, чунки Эрон Исроил билан урушда бевосита иштирок этмаса-да, унинг энг яқин иттифоқчиси Ливан “Ҳизбуллоҳи” ҳозир отишма чизиғида.
Исроилнинг Ливанга бостириб кириши минтақавий жанжални келтириб чиқариши мумкин ва агар Исроил америкалик кучлар иштирокида Эронга зарба берса, кучайиш бутунлай назорат қилиб бўлмайдиган ҳолга келиши мумкин. Ва агар Тел-Авив Эрон энергетика объектларига "шунчаки" зарба бериш билан чекланса ҳам, Эроннинг жавоб зарбаси ҳам Исроил, ҳам жаҳон нефть ва газ бозори учун энг даҳшатли оқибатларга олиб келиши мумкин.
Бу Путин Исроилнинг келажакдаги провокациясига жавобан Пезешкиённи "жуда қаттиқ урмасликка" кўндиришга уринганини англатадими? Албатта, йўқ — турли сабабларга кўра.
Биринчидан, Эрондаги фундаментал масалаларни президент эмас, олий раҳнамо Оятуллоҳ Хоманаий ҳал қилади, айниқса уруш ва тинчлик масалалари ҳақида гап кетганда.
Иккинчидан, Россия энди Исроил томонига таъсир қила олмайди — Нетаньяху ўзини ўзи эскалация зинапоясига олиб чиқди ва энди у тўхтата олмайдиган даражада хоҳламайди. Бироқ, АҚШ ҳали ҳам Нетаньяхуни зарбани ҳеч бўлмаганда президентлик сайловлари ўтказиладиган ноябрь ойининг бошига қолдиришга мажбур қила олади деган умид бор.
Иккинчидан, шахсан Пезешкиён вазиятни кескинлаштиришга мойил эмас — аксинча, у Ғарб билан зиддиятни юмшатиш мумкин, деган умидлар билан ҳокимиятга келди. Бу Пезешкиён ғарбпараст ёки, айниқса, америкапараст лидер дегани эмас, гап Теҳрон АҚШ ва Европага Трамп томонидан бузилиб кетган ядровий келишувга қайтиш имкониятини намойиш қилмоқчи эди.
Бу ҳамма учун фойдали — Эрон эса, Ғарб санкцияларининг заифлашишини хоҳлайди, лекин табиийки, миллий манфаатлардан воз кечиш эвазига эмас. Бироқ, Пезешкиённинг хабарлари нафақат эшитилмади: Ғарб ҳақиқатда Эроннинг янги президентини алдади ва унга панд берди.
Унинг ўзи айтганидек, Эрондан Исроилни Ғазодаги операцияни тўхтатишга кўндириш уринишларига халақит бермаслик учун ҲАМАС етакчиси Исмоил Ҳаниянинг ўлдирилиши учун Исроилга жавоб беришга шошилмаслик сўралган. Бироқ, Эрон буни қилганида, Нетаньяху нафақат Ғазони бомбардимон қилишни тўхтатмади, балки Ливанга ҳужумга ўтди — пейжерлар билан теракт уюштирди ва “Ҳизбуллоҳ” етакчиси Шайх Насруллоҳни ўлдирди.
Яъни, Пезешкиённинг Ғарбнинг музокаралари учун умиди қолмаган — гарчи ғарбий йўналишда кўприклар қуриш имконияти дастлаб Россия ва Хитой билан яқинлашиш курсини бекор қилишни назарда тутмаган бўлса-да.
Ҳозир Москва ва Теҳрон энди Исроил ва АҚШ ўртасидаги муносабатларнинг навбатдаги босқичи қандай якунланишини кутмаяпти: америкаликлар (араблар босими остида) Нетаньяхуни ўзини назорат қилишга мажбур қила оладими ёки йўқми.
Мамлакатларимиз Ғарб томонидан қандай босимга дучор бўлишидан қатъи назар, Россия ва Эрон ўртасидаги муносабатлар чуқурлашади.
Афтидан, шу ойда Эрон ва Россия ўртасида кенг қамровли стратегик шериклик тўғрисидаги битим имзоланади – у май ойида фожиали тарзда ҳалок бўлган президент Раисий даврида амалда тайёр эди. Путин ва Пезешкиён уни Қозонда имзолашади, кейин эса Эрон президентининг Москвага расмий ташрифини кутиш мумкин.
Уларнинг Ашхободдаги танишувларида икки давлат муносабатлари ҳақида оддий гаплар айтилмаган. Путиннинг ишонтиришича, Эрон билан муносабатлар биз учун устувор аҳамиятга эга ва дунёда рўй бераётган воқеаларга бизнинг баҳолашимиз кўпинча жуда яқин ва ҳатто бир-бирига тўғри келади.
Пезешкиён нафақат “Ислом инқилобининг руҳий раҳбарининг хоҳиш-иродаси инобатга олинган ҳолда, муносабатларимиз кундан-кунга яхшиланиши ва мустаҳкамланиши керак”, деб таъкидлади, балки у "энди бизда жуда кўп имкониятлар бор ва биз бир-биримизга ёрдам беришимиз керак" деди.
Икки давлат ўртасидаги муносабатлар эса самимий — яъни ишончли деб аталди. Ва бу энг муҳими — ишонч ва умумий позициялар асосида чинакам кучли стратегик муносабатларни ўрнатиш мумкин.
Россия ҳам, Эрон ҳам Ғарбнинг улкан босимига (иқтисодий, ҳарбий ва мафкуравий) дош бериб, ўз ҳуқуқлари учун шиддатли кураш олиб бормоқда — салоҳият ва саъй-ҳаракатларимизни бирлаштиришимиз мутлақо табиий. Одамларни бирлаштирадиган нарса ҳатто умумий душман ҳам эмас, ўхшаш қарашлар ва умумий манфаатлардир.