ТОШКЕНТ, 11 сен — Sputnik. Ўзбекистоннинг Россия ва бошқа ЕОИИ давлатлари билан иқтисодий алоқалари жадал суръатлар билан ривожланиб бормоқда, Ўзбекистон кузатувчи сифатидаги фаолияти давомида атиги уч йил ичида товар айирбошлаш 60 фоизга ошди, Россия билан товар айирбошлаш эса яқин йилларда 30 миллиард долларгача ошиши керак. Бу ҳақда Ўзбекистоннинг Россиядаги элчиси Ботиржон Асадов РИА Новостига маълум қилди. Агентлик мухбири билан интервьюда у республикада иқтисодиёт ва сиёсий соҳа қандай ривожланаётгани, улар Ўзбекистонда туризмга қанчалик аҳамият бераётгани ҳақида ҳам гапириб берди.
– Ўзбекистонда 1 сентябрь куни Мустақиллик байрами нишонланди. 1991 йилдан бери эришилган натижалар ҳақида нима дейиш мумкин?
– Ўтган давр мобайнида биз узоқ йўлни босиб ўтдик, кўплаб қийинчилик ва синовларни муносиб тарзда енгдик. Шу вақт ичида Ўзбекистон ўзининг аниқ мақсадлари, йўналиши ва позициясига эга суверен давлат сифатида шаклланди, дея дадил айтиш мумкин. Айни пайтда Ўзбекистон Республикаси президенти Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида ўз тараққиётининг янги босқичига қатъий қадам қўймоқда. Мамлакатни модернизация қилиш, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари, қонун устуворлигини таъминлаш жараёнида “Янги Ўзбекистон”нинг янги қиёфаси яратилмоқда. Шу билан бирга, мустақиллик йилларида, назаримда, инсон ҳуқуқларини таъминлаш, давлат органларининг жавобгарлиги ва очиқлигини кучайтириш, фуқаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситалари, аҳоли ва жамоат бирлашмаларининг сиёсий фаоллигини ошириш борасида самарали ишлар амалга оширилди.
Миллий иқтисодиётни ўзгартириш йўлида ташқи савдо, солиқ ва молия сиёсатини эркинлаштириш, тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш ва хусусий мулк дахлсизлигини кафолатлаш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини чуқур қайта ишлашни ташкил этиш, шунингдек, ҳудудларни жадал ривожлантиришни таъминлаш бўйича ислоҳот соралари кўрилди.
Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан амалга оширилган ўзгаришлар натижасида кейинги йилларда мамлакатимизда ривожланган замонавий жамият қуриш учун зарур бўлган сиёсий-ҳуқуқий, ижтимоий-иқтисодий ва илмий-маърифий асослар яратилди. Бугунги кунда амалга оширилаётган ислоҳотлар ва лойиҳалар асосий мақсад – меҳнаткаш халқимиз учун муносиб турмуш шароити яратишга қаратилганини алоҳида таъкидлаш лозим.
Халқнинг салоҳияти ва қудратига таяниб, ернинг табиий бойликларидан оқилона фойдаланиш билан бирга, ўз олдимизга қўйган мақсад сари дадил қадам ташламоқдамиз. Ҳеч кимга сир эмаски, сиёсий эркинликнинг асоси, энг аввало, иқтисодий мустақилликдир. Ўзбекистонда кейинги йилларда амалга оширилаётган кенг кўламли ишлар, эришилаётган натижалар уни мустаҳкамлашда мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда. Айниқса, қашшоқлик даражасини икки баравардан кўпроқ камайтиришга эришилгани мамлакатимизда барқарорлик ва фаровонликни таъминлаш йўлидаги муҳим қадам бўлганини алоҳида таъкидлаш қувонарлидир.
Бироқ бугунни кечаги кун билан эмас, эртанги кун билан қиёслашимиз, ишимизни шундан келиб чиқиб ташкил этишимиз керак. Зеро, келажак ҳозир ташлаётган қадамларимиздан бошланади.
– Бу йил Ўзбекистонда парламент сайловлари бўлиб ўтади. Уларнинг хусусиятлари ва аҳамияти қандай?
– 27 октябрь куни бўлиб ўтадиган парламент сайлови демократик йўлимизда муҳим босқични белгилайди. Бу йил Ўзбекистон ўз тарихида биринчи марта мажоритар ва пропорционал вакилликни ўзида мужассам этган аралаш сайлов тизимидан фойдаланади. Бу тизим янада мувозанатли ва вакиллик қонун чиқарувчи органни яратиш, демократик қонунийликни мустаҳкамлаш ва сиёсий фикрларнинг янада кенг доирасини таъминлашга қаратилган бўлиб, бу, назаримда, парламентимизнинг демократик қонунийлигини мустаҳкамлайди. Ўзбекистон Республикасининг Россиядаги элчиси сифатида мен учун ушбу сайлов формати демократик давлат қурилиши тамойилларига содиқлигимизнинг кўзгуси эканини алоҳида таъкидлаб ўтишим керак. “Менинг танловим – обод Ватаним” шиори нафақат фуқароларимизнинг ушбу жараёнга қандай руҳ билан ёндашаётганини, балки Ўзбекистон раҳбариятининг демократик давлат қурилиши ва фуқароларнинг ҳуқуқ ва имкониятларини кенгайтиришга қатъий содиқлигини ҳам ифодалайди.
Сайловни ташкил этиш кенг кўламли бўлади: сайлов комиссияларининг 120 мингдан ортиқ аъзолари ва халқаро кузатувчилар. Бу факт сайловларни имкон қадар шаффоф ва кенг қамровли ўтказишга интилишимиздан далолат беради. Ишончим комилки, мазкур сайловлар Ўзбекистонда демократик жараёнларни мустаҳкамлаш йўлида муҳим қадам бўлади. Улар фуқароларимизга ўз хоҳиш-истакларини билдириш, ўз манфаатларини давлат даражасида ҳимоя қиладиган ўз вакиллари – депутатларни сайлаш имкониятини беради.
– Ўзбекистоннинг бошқа давлатлар, хусусан, Россия Федерацияси билан ҳамкорлиги қандай ривожланмоқда?
– Замонавий дунё чуқур ўзгаришларни бошдан кечирмоқда ва шундай шароитда “Инсон манфаатлари ҳамма нарсадан устун” деган тамойилга асосланган ислоҳотларни изчил давом эттираётган Янги Ўзбекистон кенг халқаро ҳамкорликка очиқ. Савдо тўсиқларини бартараф этиш, янги ишлаб чиқариш ва логистика занжирларини яратиш, кооперация ва инфратузилма лойиҳаларига сармоя жалб этиш бўйича фаол иш олиб боряпмиз. Технологиялар трансфери, инновациялар, шунингдек, сунъий интеллект, рақамлаштириш, биотехнология ва вакцина яратиш каби илғор йўналишларда ҳамкорликни чуқурлаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Қашшоқликни камайтириш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш, иқлим масалалари бўйича кўп томонлама ҳамкорликни фаоллаштириш, инсон тараққиёти, шунингдек, касб-ҳунар таълими ва ёшлар сиёсати соҳасидаги ҳамкорлик халқаро ҳамкорлигимизнинг асосий йўналишларидан биридир. Россия Федерацияси билан ҳамкорликка келсак, у ҳар доим юқори динамик ва самарали бўлиб келган. Мамлакатларимиз ўртасида ўзаро ҳурмат ва ишончга асосланган узоқ йиллик мустаҳкам муносабатлар мавжуд. Бундай юксак даражадаги ҳамкорлик, авваламбор, президентларимиз ўртасидаги дўстона ва ишончли муносабатларга асосланади. Иқтисодиёт ва саноатдан тортиб, маданият ва таълимгача бўлган турли соҳаларда кўплаб қўшма лойиҳаларни амалга оширмоқдамиз.
Янги иш ўринлари яратиш, инфратузилмани ривожлантириш ва иқтисодий барқарорликни мустаҳкамлашга қаратилган кенг кўламли ташаббуслар амалга оширилаётган энергетика, транспорт ва қишлоқ хўжалиги соҳаларидаги ҳамкорлигимиз, айниқса, аҳамиятлидир. Томонлар ўртасида ҳар йили юқори даражадаги ташрифлар ўтказилади.
Масалан, жорий йилнинг май ойида икки давлат президентлари раислигида Тошкентда Ўзбекистон ва Россия Федерацияси Ҳудудлар кенгашининг биринчи йиғилиши бўлиб ўтди, бунинг натижасида мамлакатлар раҳбарлари ўз олдига янги улкан мақсадларни қўйдилар – яқин йилларда товар айирбошлаш ҳажмини 30 миллиард долларга етказиш ва келгуси 2025 йилда 10 миллиард долларгача инвестицияларни ўзлаштириш.
Шу билан бирга, икки ҳамкор давлат ўртасида маданий-гуманитар ва таълим соҳалари фаол ривожланмоқда. Айни пайтда Ўзбекистонда 211 та олий ўқув юрти мавжуд бўлиб, улардан 14 таси Россиянинг етакчи университетларининг филиалларидир.
– Аввалроқ Ўзбекистон ва Россия ўзаро товар айирбошлаш ҳажмини ошириш режаси бўйича келишиб олган эди. Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги савдо алоқалари ҳозир қайси босқичда?
– Ўзбекистон билан Россия Федерацияси ўртасидаги савдо-иқтисодий муносабатлар янада яхши даврларни бошидан кечирмоқда ва жадал ва изчил ривожланиш босқичида. Ўтган етти йилда мамлакатларимиз ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 2,5 баробар ошгани, шубҳасиз, биргаликдаги саъй-ҳаракатларнинг юқори самарадорлиги ва ҳамкорликни мустаҳкамлашдан ўзаро манфаатдорликдан далолатдир. Минтақавий миқёсда умумий қиймати тўрт миллиард АҚШ долларидан ортиқ бўлган 200 дан ортиқ қўшма лойиҳалар амалга оширилмоқда.
Бу лойиҳалар саноатнинг турли соҳаларини қамраб олиб, янги иш ўринлари яратиш, инфратузилмани ривожлантириш ва фуқароларимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилмоқда. Ўзбекистон ва Россия ҳудудлари кенгашининг биринчи йиғилиши доирасида кўп миллиард долларлик янги шартномалар пакети тайёрланди, бу ўзаро манфаатли шериклик учун янги уфқларни очиб беришига ишонаман.
Россия Федерациясининг Москва ва Санкт-Петербург, Татаристон, Москва, Ленинград, Новосибирск, Астрахан, Иваново, Челябинск вилоятлари, шунингдек, Красноярск ва Перм ўлкаси, Бошқирдистон каби субъектлари ва бошқа кўплаб минтақалар билан фаол минтақалараро ҳамкорликни алоҳида таъкидламоқчиман.
Бундай географик кенг қамровли ҳамкорлик ҳар икки давлатнинг салоҳиятини максимал даражада оширишга ёрдам беради ва савдо алоқаларини янада ривожлантириш учун мустаҳкам замин яратади.
Ўзбекистонда энергетика, кимё ва нефт-кимё саноати, машинасозлик, қишлоқ хўжалиги, логистика, тўқимачилик ва озиқ-овқат саноати ва бошқа кўплаб соҳалардаги лойиҳаларни амалга оширишда фаол иштирок этаётган Россиянинг 3 мингдан ортиқ компанияси муваффақиятли фаолият юритмоқда. Ишончимиз комилки, Ўзбекистон билан Россия ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларнинг янада мустаҳкамланиши давлатларимизнинг барқарор ривожланишига, жаҳон бозорларида рақобатбардошлигини оширишга ва халқларимиз турмуш сифатини яхшилашга хизмат қилади. Бу борадаги тизимли ишлар давом этади ва биз мамлакатларимиз ўртасидаги ўзаро манфаатли, икки томонлама ҳамкорликни мустаҳкамлайдиган янги ташаббус ва лойиҳаларга очиқмиз.
– Май ойида Россия президенти Владимир Путин Ўзбекистонга ташриф буюрди. Унинг икки давлат муносабатлари учун амалий натижалари қандай?
– Президентимиз Шавкат Миромонович Мирзиёев бу ташрифни тарихий, деб атади. Давлатимиз раҳбари Владимир Путин биринчилардан бўлиб мамлакатимизга давлат ташрифи билан келганини кўп миллатли Ўзбекистон халқига бўлган юксак ҳурмат, деб ҳисоблади. Натижалар орасида бир қанча ижобий ва, назаримда, ўзаро манфаатли келишувларни алоҳида таъкидлаш жоиз. Биринчидан, савдо-иқтисодий ва саноат соҳаларида ҳамкорликни янада ривожлантириш бўйича улкан мақсадлар белгиланиб, янги келишувларга эришилди. Иккинчидан, етакчи корхоналарнинг қўшма лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш бўйича Қўшма инвестиция платформасини ишга тушириш бўйича келишувга эришилди. Учинчидан, давлат раҳбарлари энергетика, шунингдек, қишлоқ хўжалиги, инновациялар, миграция, хавфсизлик ва бошқа соҳаларда ўзаро манфаатли ҳамкорликни ривожлантириш масалаларини атрофлича кўриб чиқдилар. Тўртинчидан, таълим ва муҳандис кадрлар тайёрлаш соҳасидаги ҳамкорликка алоҳида эътибор қаратилди. Ўзбекистонда Бауман номидаги Москва техника университети ва Бутунроссия ташқи савдо академиясининг филиалларини очиш бўйича келишувларга эришилди. Бешинчидан, мамлакатларимиз ўртасидаги ҳудудлараро ҳамкорлик қайта шакллантирилиб, янги босқичга кўтарилди.
Буни икки давлат президентлари раислигида Тошкентда бўлиб ўтган Ўзбекистон ва Россия ҳудудлари кенгашининг биринчи йиғилиши ҳам тасдиқлайди, унинг якунида мустаҳкам ҳужжатлар тўпламига тузилди. Хулоса ўрнида шуни қайд этишни истардимки, ушбу ташриф билан Ўзбекистон ва Россия кўп қиррали ҳамкорликни янада кенгайтириш тарафдори эканини яна бир бор тасдиқлади.
– Сўнгги йилларда Ўзбекистонга Россиядан келаётган сайёҳлар оқими ортиб бормоқда. Яна ўсиши кутилмоқдами? Неча фоизга? Томонлар парвозлар сонини янада оширишни режалаштирмоқдами?
– Сўнгги йилларда Ўзбекистон ва Россия ўртасидаги сайёҳлар оқими изчил ўсиб бораётгани халқларимиз бир-бирининг маданияти, тарихи ва анъаналарига ўзаро манфаатдорликдан далолат беради. 2022 йилда Ўзбекистонга Россиядан 567,7 минг сайёҳ ташриф буюрди, бу 2021 йилга нисбатан 3 баравар кўп, яъни мамлакатимизга 190,5 минг нафар россиялик ташриф буюрган. Бу рақамлар туризм соҳасидаги икки томонлама алоқаларимиз мустаҳкамланиб бораётгани ва Ўзбекистон россиялик саёҳатчилар учун жозибали йўналиш сифатида тобора оммалашиб бораётганини яққол акс эттиради.
Ўзбекистонлик сайёҳларнинг Россияга қизиқиши ҳам изчил ортиб бормоқда. 2023 йилда Россияга 800 мингдан ортиқ саёҳат амалга оширилди, бу аввалги йилга нисбатан икки баравар кўп. Мамлакатимиз раҳбарияти жорий тенденцияларни ҳисобга олган ҳолда 2024 йилда 9,96 миллион кишига (бутун дунёдан – таҳр.) хорижий сайёҳларни жалб этиш бўйича прогноз кўрсаткичларини тасдиқловчи қарор қабул қилди. Хусусан, Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Россиядан Ўзбекистонга 714 минг россиялик сайёҳ келган 2023 йилга нисбатан Россиядан сайёҳлар оқимини икки баравар оширишни топширди.
Ушбу ўсишни қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантириш учун томонлар транспорт инфратузилмасини кенгайтириш бўйича фаол ишламоқда. 2023 йилда Ўзбекистон ва Россия ҳукумат идоралари мамлакатларимиз ўртасидаги авиақатновлар сонини икки баробарга оширишга келишиб олдилар. Хусусан, Тошкентдан Москвага парвозлар сони ҳафтасига 39 тадан 50 тага, Тошкентдан Санкт-Петербургга эса 7 тадан 14 тага кўпайди. Натижада 2023 йилда мамлакатларимиз ўртасидаги ўртача парвозлар сони ҳафтасига 280 тадан ортиқ рейсни ташкил этди. Ишончим комилки, бу чора-тадбирлар сайёҳлар оқимини янада ошириш ва икки томонлама муносабатларимизни янада мустаҳкамлаш, икки давлат учун ҳам салмоқли иқтисодий ва маданий фойда келтиради.
– 2020 йилда Ўзбекистон ЕОИИда кузатувчи давлатга айланди. Ўзбекистоннинг ЕОИИда қандай истиқболларини кўрасиз?
– Ўзбекистон ва ЕОИИ ўртасидаги кузатувчи мақомидаги сўнгги уч йил давомида ўзаро товар айирбошлаш ҳажми, биринчи навбатда, саноат маҳсулотлари етказиб бериш ҳажмининг ошиши ҳисобига 60 фоизга ошди. Шу билан бирга, миллий валюталарда ҳисоб-китоблар улуши ортиб бормоқда.
Мингдан ортиқ қўшма корхона ва лойиҳалар ишга туширилиб, юк ташиш ҳажми ортиб бормоқда. Шунингдек, биз савдо ва юк ташишни рақамлаштириш, электрон тижорат ва иқлим кун тартибидаги соҳавий лойиҳа ва дастурларга қўшилдик. Мамлакатларимиз бизнес тузилмалари ўртасида, жумладан, ҳудудлар салоҳиятини жалб этган ҳолда мулоқот қилиш учун самарали платформалар яратилган. Мисол тариқасида “ИННОПРОМ. Марказий Осиё” халқаро саноат кўргазмасини келтириш мумкин. У жорий йилнинг апрель ойида Тошкент шаҳрида учинчи маротаба муваффақиятли ўтказилди.
Мазкур тадбирда мамлакатларимиздан икки мингдан ортиқ етакчи корхоналар иштирок этиб, юзлаб янги ҳамкорлик лойиҳалари бўйича келишувларга эришилди.
Мамлакатимиз билан Евроосиё иқтисодий иттифоқи ўртасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг устувор йўналишлари ҳақида президентимиз, муҳтарам Шавкат Миромонович Мирзиёев май ойида бўлиб ўтган Олий Евроосиё иқтисодий кенгаши йиғилишида аниқ белгилаб берган эди. Биринчидан. Ўзбекистон амалий шерикликни кенгайтириш ва ЕОИИни ривожлантиришнинг стратегик йўналишлари доирасида кўп томонлама саноат кооперацияси лойиҳаларини амалга оширишда янада фаол иштирок этишдан манфаатдор. Шу муносабат билан ҳозирда Ўзбекистон Республикаси ҳукумати ва Евроосиё иқтисодий комиссиясининг ўрта муддатли истиқболга мўлжалланган қўшма фаолиятининг янги комплекс режасини тайёрлаш ишлари якунланмоқда. Иккинчидан. ЕОИИ мамлакатлари билан савдодаги тўсиқлар ва чекловларни ўзаро бартараф этиш бўйича ишларни давом эттириш. Бу йўналишдаги аниқ амалий қадамлар сифатида товарлар ва транспорт воситалари тўғрисидаги маълумотларнинг электрон алмашинувини ташкил этиш, божхона чегараларимиздан ўтиш, санитария, фитосанитария ва ветеринария назорати ахборот тизимларини интеграциялашуви, техник жиҳатдан тартибга солиш чора-тадбирларини бирлаштириш ва электрон сертификатлаштиришдан фойдаланиш режасини қабул қилиш таклиф этилмоқда.
Учинчидан. Жанубий ва Жануби-Шарқий Осиё ҳамда Яқин Шарқ бозорлари томон “Шимол-Жануб” транспорт коридорини ривожлантириш бўйича яқин мулоқотни давом эттириш. Ушбу режа Беларусь – Россия – Қозоғистон – Ўзбекистон – Афғонистон – Покистон мультимодал йўналишини ривожлантиришни назарда тутади. Мамлакатларимиз ўртасидаги транзит тартиб-таомилларини соддалаштириш мақсадида жорий этилган Тўртинчи божхона транзити ягона тизими билан рақамли ҳамкорлик бўйича чора-тадбирлар комплексини ишлаб чиқиш таклиф этилмоқда. Саноат кооперацияси лойиҳалари ва харидоргир маҳсулотлар ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш дастурларини фаол қўллаб-қувватлаш.
Бешинчидан. Қуйидаги муҳим йўналишларда Евроосиё иқтисодий иттифоқи органлари билан тизимли ишларни йўлга қўйиш ва ҳамкорликни кенгайтиришга алоҳида эътибор қаратилади: "Агроэкспресс"ни ривожлантириш, “яшил” ва сувни тежайдиган технологияларни жорий этиш, қўшма агросаноат кластерлари ва логистика марказларини ташкил этишни қўллаб-қувватлаш, иқлим ўзгариши оқибатларини бартараф этишда умумий ёндашувлар ва яқин ҳамкорликни ишлаб чиқиш, мамлакатларимизда меҳнат мигрантларининг фаолияти учун қулай шарт-шароитлар ва ижтимоий кафолатлар яратиш. рақамли платформаларга уланиш, туристик алмашинувни кескин оширишга қаратилган қўшма туризм дастурлари ва маҳсулотларини ишлаб чиқиш.