"Бу жирканч тарихий бемаънилик ва яна бир Кремль ташвиқоти", — деди Британия собиқ бош вазири Борис Жонсон. Агар сиз у “Russia Today”га ҳужум қилган ёки Владимир Путиннинг бирон бир сўзига муносабат билдирган деб ўйласангиз, қаттиқ адашасиз: Жонсон партия раҳбарининг сўровларга кўра, ўзиникидан етиб бораётгани ҳақидаги баёнотидан ғазабланди.
Буюк Британиядаги сайловларга бир ҳафтадан сал кўпроқ вақт қолди – ва уларнинг асосий иғвоси ким ғалаба қозониши эмас, балки ҳозирги ҳукмрон консерваторларнинг мағлубияти қанчалик кучли бўлишидир.
Сўровларга кўра, Найжел Фаражнинг “Бирлашган Қиролликни ислоҳ қилиш” партияси ўз ўрнида қизғин – унинг рейтинги унчалик паст эмас, ҳатто баъзида консерваторлардан ҳам олдинда (ҳаммаси 20 фоиз атрофида). Саккиз йил олдин, Фаражнинг саъй-ҳаракатлари туфайли Буюк Британия Европа Иттифоқини тарк этди — у “Brexit”нинг энг машҳур ва ягона доимий тарафдори эди. Энди у яна ўлимга олиб келадиган консерваторларнинг жасоратига эриша олади. Фаражнинг партияси парламентда уларни четлаб ўта олмайди.
4 июль арафасида унинг рейтинги доимий равишда консервативлардан юқори бўлса ҳам, "Буюк Британияни ислоҳ қилиш" жамоатлар палатасида жуда кам ўринларни олади: британияликлар депутатларни округлар бўйича сайлайдилар ва у ерда фаражчилар оддийгина етарли миқдордаги машҳур номзодларга эга эмаслар. Шунга қарамай, ҳамма нарса консерваторлар 100 тадан кўп бўлмаган ўринларга эга бўлишади ва энг ёмон сценарийлар уларга 650 ўринли парламентда 50 тадан бир оз кўпроқ жой беради.
Бу нафақат мағлубият, балки партия учун ўлим жазоси ҳам бўлади, шундан сўнг у келажак учун иккита эҳтимолий вариант билан қолади (агар учинчи вариант олинмаса - аста-секин кичик партияга айланиш).
Биринчиси, тузилиш учун энг муваффақиятлиси: партия мухолифатда ўтиради, яраларини даволайди ва бир неча йилдан сўнг жамоатлар палатасида ўз вакиллигини ошириши мумкин (лекин ҳокимиятга қайтмайди). Албатта, у кўп нарсани ўзгартириши ёки олий раҳбариятини бутунлай янгилаши ёки юқоридан инқилоб уюштириши, кўпчилик учун номақбул бўлган Борис Жонсонни раҳбар сифатида қайтариши керак бўлади. У ҳақиқатан ҳам бунга ишонади — шунинг учун ҳам у Найжел Фаражга кучли ҳужум қилади. Чунки консерватив партиянинг келажаги учун иккинчи сценарий унинг Фараж томонидан қўлга олиниши, яъни тори қутқарувчиси ролини ўйнашга Борисни эмас, Найжелни таклиф қилишдир.
Шу сабабли жорий кампания давомида Жонсон Фаражнинг баёнотига жуда қаттиқ муносабатда бўлганлиги ажабланарли эмас — мана у нимани "Кремль пропагандаси" деб атади: “НАТО ва Европа Иттифоқининг доимий равишда шарқда кенгайиши бу одамга (Владимир Путин) рус халқига “Улар яна биз учун келмоқда” дейишга ва уруш бошлашга сабаб бўлаётгани менга аён эди. Мен Британия сиёсатида нима бўлишини башорат қилган ягона одамман ва, албатта, ҳамма буни тахмин қилишга журъат этганим учун мени қувилди деб айтишди”.
Шундай қилиб, Фараж ВВСга берган интервьюсида 2014 йилда НАТО ва Европа Иттифоқининг шарққа кенгайиши Украинадаги можаронинг бошланишига айбдор деган баёнотига изоҳ берди.
"Биз бу урушни аҳмоқона тарзда қўзғатдик. <…> У биз қилган ишни оқлаш сифатида ишлатди", — деди Фараж. Ва дарҳол ўзига Британия элитасининг оловини қўзғатди.
Бундан ташқари, консерваторлар ҳам, лейбористлар ҳам — бош вазир Сунак, ички ишлар вазири Жеймс Клеверли ("Путиннинг Украинага шафқатсизларча бостириб кириши учун ёмон оқлашини такрорлайди"), ва лейборист мудофаа вазири Жон Хили Фаражга "Путин апологети" деб ҳужум қилди. Аммо, табиийки, Борис Жонсон кўпроқ тарқалди, чунки у 2022 йилда бош вазир бўлган: "Ҳеч ким Путинни қўзғатмади. Ҳеч ким "айиққа таёқ ўқталмади".
1991 йилда Украина халқи кўпчилик овоз билан суверен ва мустақил давлат бўлиш учун овоз берди. Улар НАТОга ҳам, Европа Иттифоқига ҳам аъзо бўлиш учун ариза бериш ҳуқуқига эга эдилар. Россиянинг Украинага бўлган тажовузи учун фақат битта шахс жавобгар – 2014 йилда ҳам, 2022 йилда ҳам – ва бу Путин. Айбни тарқатишга уринишлар маънавий жиҳатдан жирканчдир ва Путиннинг ёлғонларини такрорлайди. Ажабланарлиси шундаки, муаллиф Украинани қўллаб-қувватлашимизни ҳам камайтиришни таклиф қилмоқда, ҳозирда можаронинг ечими аниқ бўлган бир пайтда: украиналиклар ғалаба қозониб, Путиннинг босқинини қайтариши керак. Улар буни қила оладилар ва қиладилар".
Ҳа, Фараж ҳам Ғарбга Россия билан музокаралар олиб боришни таклиф қилиб, "уруш бутунлай боши берк кўчага кириб қолганини" эълон қилади ва бунинг учун ҳам танбеҳ олади.
Хўш, нега у бу ҳақда гапиришда давом этмоқда? Чунки у буни, улар айтганидек, сайловчилар билан "киришини", яъни Фараж сайлов курашида очко тўплаш учун Украина мавзусидан фойдаланаётганини ҳис қилади.
Ҳокимият позициясини танқид қилиш орқали у консерваторларни танқид қилади ва шу билан уларнинг сайловчилари сонини камайтиради. Айтганча, унинг дўсти Дональд Трамп ҳам худди шундай йўл тутади ва айнан бир хил сайловолди сабабларга кўра.
Собиқ ва келажакда бўлиши мумкин бўлган президент яқинда Байденга Россияга нисбатан сиёсати учун ҳужум қилди: “Россия Украинага бормоқчи эмас эди. Оқ уйдан чиқишим билан улар чегарада саф торта бошлашди. Ва мен буни Путин музокаралар мақсадида қиляпти деб ўйладим. <…> Ўйлашимча, Байден у айтиши керак бўлган нарсанинг аксини айтди. Ва унинг хатоларидан бири: "Украина НАТОда бўлади" дегани эди. Мен уни тингларканман “Бу йигит уруш бошламоқчи” деб айтдим. <…> У айтган ва ҳали ҳам айтаётган гаплари — ақлдан озган. Мен 20 йилдан бери агар Украина НАТОга кирса, Россия учун ҳақиқий муаммо бўлишини эшитдим. <…> Агар сиз Россияни бошқарганингизда эди, хурсанд бўлмас эдингиз. Бу ҳеч қачон музокаралар мавзуси бўлмаган, бу қизил чизиқ. Буни амалга ошириш мумкин эмаслиги ҳар доим тушунарли эди".
Трамп Оқ уйга қайтса, Украинани қўллаб-қувватлашни кескин камайтириб, можарога барҳам беришга ҳаракат қилиш қобилиятига шубҳа қилиш мумкин, лекин унинг сайловчиларнинг кайфиятини ҳис қилиш қобилиятига шубҳа қилиш мумкин эмас.
У ундан эшитишни истаганларини айтади: Америкада (шунингдек, Буюк Британияда) Россия билан прокси урушни тугатиш тарафдорлари ва Ғарб ҳақиқатан ҳам НАТОни шарққа кенгайтириш орқали мамлакатимизни провокация қилганини тушуна бошлаганлар сони ортиб бормоқда.
Худди шундай кайфият бошқа етакчи Ғарб давлатларида ҳам бор ва улар тез орада сайловларда ҳам ўзини намоён қилади. Деярли Британия сайловлари билан бир вақтда Францияда парламент сайловлари бўлиб ўтади ва Марин Ле Пеннинг “Миллий бирлашма”си ғалаба қозониш эҳтимоли жуда юқори.
Бундай ҳолда, бош вазир Жордан Барделла бўлади, у том маънода Шимолий ҳарбий округнинг бошланиши арафасида Путиннинг НАТО Россия чегараларига адолатли яқинлашмаслиги ҳақидаги талабларини атади. Ҳа, энди Барделла эҳтиёткорроқ позицияни эгаллайди ва Украинага ҳарбий ёрдам беришдан бош тортмоқчи эмас, лекин Европадаги ҳамма яқинда Миллий бирлашмани Россияпараст ва Путинпараст партия сифатида туҳмат қилганини эслайди.
Бу йил Ғарб давлатларининг элитаси нафақат катта даражада янгиланиши мумкин, балки улар мажбурий жиддий тузатишга дучор бўлишлари мумкин, сўнгги пайтларда тизимли бўлмаган ёки ҳатто тизимга қарши кучларни ўз таркибига киритишга уринишлари мумкин.
Францияда бу нисбатан муваффақиятли бўлиши мумкин, Британияда вариантлар мавжуд, аммо штатларда деярли катта муаммолар бўлади, лекин ҳар қандай ҳолатда ҳам "Нега бизнинг эски элиталаримиз Россияни қўзғатди?" деган савол баландроқ ва қаттиқроқ янграйди. Бу нафақат ички сиёсий йўналишга, балки асосий Ғарб давлатларининг ташқи сиёсатига ҳам таъсир қилади.