ТОШКЕНТ, 9 июнь — Sputnik. Евгений Балакин. Россия президентининг Санкт-Петербург халқаро иқтисодий форумидаги (ПМЭФ) нутқи етакчи оммавий ахборот воситалари томонидан қайта-қайта тарқатилди, таҳлилчилар диққатини тортди ва глобал сиёсатни кузатувчи миллионлаб шарҳловчилар томонидан талқин қилинди.
Иқтисодий форумда, номидан кўриниб турибдики, геосиёсат, маданият, мафкура соҳасидаги долзарб масалалар ҳам кўтарилди. Аммо, бизнингча, энг муҳими, битта эди: Россия ядро қуролидан фойдаланишга тайёрми?
Бу масаланинг асосий эканлиги, бошқа нарсалар қатори, форум модераторининг танловидан далолат беради. У Украинадаги можарода ядро қуролидан фойдаланиш зарурлигини оқлайдиган қатор мақолалари билан танилган Сергей Караганов бўлди.
Албатта, модератор танлашни бир нечта шов-шувли нашрларга қисқартириш — Карагановнинг халқаро сиёсат масалаларида бой тажрибасини ҳисобга олган ҳолда, қабул қилиб бўлмайдиган соддалаштиришдир. Бироқ, унинг бундай долзарб масала бўйича жамоатчилик позицияси (ва у келтириб чиқарган хаяжон) инобатга олинмаган бўлса керак.
Караганов қарашларининг кескинлигини тушуниш учун унинг мақолаларидан биридан иқтибос келтирамиз: “Россия сиёсати очиқчасига НАТО ўзининг ўтмишдаги сиёсати орқали ўзининг тажовузкорлигини исботлаган ва Россияга қарши амалда уруш олиб бораётган душман блоки эканлигидан келиб чиқиши керак. Шу боис, унга қарши ҳар қандай (шу жумладан, олдинги ядровий) зарбалар маънавий ва сиёсий жиҳатдан оқланади. Бу биринчи навбатда Киев хунтасини қўллаб-қувватлашда фаол иштирок этаётган мамлакатларга тааллуқлидир”.
Сиёсатшуноснинг форумда Владимир Путинга берган ядро хавфсизлиги ҳақидаги саволлари бир хил даражада долзарб эди: "Авваламбор улар бошқа тебранмасликлари учун, уларни мағлуб қилмасдан, тўлиқ таслим бўлишга эришмасдан ва нисбатан айтганда, ғарбий рақибларимизга ядро тўппончасини қаратмасдан, қандай қилиб ҳар қандай музокаралар олиб бориш мумкин?"
Шуни таъкидлаш керакки, Карагановнинг ёндашуви умуман асоссиз эмас, аксинча, Ғарб раҳбарлари психологиясини чуқур тушунишга асосланган (у ўз мақолаларида ҳам бунга эътибор беради).
Американинг амалдаги президенти Жозеф Байден одатда ақлдан озишда айбланади, аммо соф сиёсий нуқтаи назардан, жиннилик ҳақида гапириш керак, аниқроғи, 1969 йилда Ричард Никсон маъмурияти томонидан ишлаб чиқилган "ақлдан озган доктринаси" .
Доктринанинг асосий ғояси — "деэскалация орқали кескинликни пасайтириш", яъни таҳдидлар даражасини душман кейинги қарама-қаршиликни номақбул деб ҳисоблаб, ён беришдир. Айтганча, Никсоннинг ўша пайтдаги стратегияси СССРга қарши ядро қуролидан фойдаланишга кўргазмали тайёргарликни ҳам ўз ичига олган.
Украина можароси бошлангандан бери АҚШ ва унинг иттифоқчилари томонидан Киев режимига етказиб берилган қуроллар рўйхати қанчалик кенгайганини ҳисобга олсак, айнан мана шу стратегия бизга қарши қўлланилмоқда.
Шундай қилиб, Караганов ташаббусни ўз қўлига олишни ва жамоавий Ғарб кўтара олмайдиган улушларни кўтаришни таклиф қилади. Бу таклифга Владимир Путиннинг вазмин жавоби ажабланарли эмас. Бир томондан, унинг сиёсий услуби фақат истисно ҳолатларда кескин қадамлар қўйишни ўз ичига олади: мамлакат суверенитети ва ҳудудий яхлитлигига таҳдид. Улар Россиянинг ядровий доктринасида тасвирланган, президентнинг сўзларига кўра, унга ўзгартириш киритилмаган (ва бу ерда Ғарб элиталарига қаратилган ишора осонгина ўқилади).
Бошқа томондан — президент сохта дилемма олдида турганини тушунади: тобора кучайиб бораётган провокацияларга чидаш ёки ядро қуролидан фойдаланиш. Биринчиси қабул қилиниши мумкин эмас, чунки бу Ғарб ҳукмдорларининг ўзларининг жазосизлигига ишончини кучайтиради - бу янада катта таҳдидларга олиб келади. Иккинчиси исталмаган, чунки у олдиндан айтиб бўлмайдиган сиёсий ва ҳарбий оқибатларга олиб келади: “Агар гап [бунгача] етиб борса, худо сақласин, буни истамаймиз, сиз “талафотларни камайтирайлик”, дедингиз — улар чексиз кўпайиши мумкин”, — дея огоҳлантирди Путин.
Сохта дилеммадан чиқиш йўли аслида Владимир Путин томонидан белгилаб қўйилган "билвосита ҳаракатлар стратегияси" бўлиши мумкин.
Унинг таъкидлашича, Россия "Украинага қурол етказиб берадиган ва уларни бизга қарши, бизнинг Россия ҳудудимизга қарши ишлатишга чақирадиган мамлакатлардан ўзларига, шу жумладан ҳарбий характердаги муайян босимни бошдан кечираётган давлатларга ёки ҳатто баъзи ҳуқуқий тузилмаларга" узоқ масофали қуролларни етказиб бериш ҳуқуқини ўзида сақлаб қолади." Ва маълум бир тузилманинг қонунийлиги ҳақидаги қараш фақат Россиянинг суверен қарорига боғлиқ ва халқаро ҳуқуқдан тўғридан-тўғри келиб чиқмаганлиги сабабли, бизнинг олдимизда энг кенг имкониятлар очилмоқда.
Ушбу стратегия инглиз ҳарбий тарихчиси Бэзил Лидделом Гарт томонидан худди шу номдаги китобда ишлаб чиқилган бўлиб, унинг кенгайтирилгани 1954 йилда нашр этилган ва икки жаҳон уруши тажрибасини умумлаштирган. Унинг асосий жиҳати мослашувчанлик бўлиб, унинг ёрдамида душман таркибидаги кучли элементлар четлаб ўтилади ва заифларга ҳужум қилинади. Масалан, Ксеркснинг қуруқликдаги қўшинлари олдида заиф бўлган юнонлар милоддан аввалги 480 йилда Саламин жангида унинг таъминот кемаларини йўқ қилиб, Форс шоҳини ўз қўшинини Юнонистондан олиб чиқишга мажбур қилишди.
Бу стратегия Украинадаги ҳозирги можарога тегишлими? Бундан кўпроқ. Бу мамлакатнинг чет элдан қурол-яроғ ва ўқ-дорилар етказиб беришга жиддий қарамлиги уни энг кичик кечикишда ҳам хавф остига қўяди (АҚШ Сенати бир неча ой давомида етказиб бериш бўйича келиша олмаганида кўрдик).
Донор мамлакатлардаги ҳар қандай ишлаб чиқариш, иқтисодий ёки сиёсий муваффақиятсизлик Украина учун ҳалокатли бўлиши мумкин. Аммо уларнинг ўзларида жуда кўп заифликлар мавжуд.
Шунинг учун, диққат билан кўриб чиқишга арзийди: АҚШда яна бир поезд релсдан чиқиб кетмайдими? Америка самолёт ташувчиси жангари ҳутийлар қўлидан чиқиб кетмайдими? Балки Техасдаги сиёсий инқироз штатнинг ажралиб чиқишига олиб келади? Ёки Атлантика океанининг туби бўйлаб ўтадиган сув ости кабеллари яроқсиз ҳолга келади?
Мамлакатимизга ядро қуроли билан таҳдид қилган Франциядаги ёзги Олимпия ўйинларининг хавфсизлиги ҳам ташвиш уйғотмоқда. Дунё хавф-хатарларга тўла — ва Эммануэл Макроннинг нотўғри ўйланган ташқи сиёсати сабаб бўлган миграция инқирози мамлакатга энг номақбул дақиқада зарба бериши мумкин.
Юқоридагиларни ҳисобга олсак, узоқ масофали қуролларни етказиб бериш билвосита ҳаракатлар стратегиясига мос келадиган ягона нарса эмас. Албатта, гап Россия унга албатта мурожаат қилиши ҳақида кетмаяпти — бизнинг мамлакатимиз ўз ортида бундай имкониятни сақлаб қолади. Шунингдек, ядровий доктринани ойдинлаштириш имконияти каби. Ҳар ҳолда, Россияда "ақлдан озган доктринага" жавоб топилади.