Албатта, бу қайта сайланиш учун етарли эмас (Трамп амалдаги президентдан нафақат умумий кўринишда, балки асосий ўзгарувчан штатларда ҳам аниқ олдинда), лекин урушни тугатмаган ҳолда, Байденнинг имкониятлари нолга тенг. Чунки унинг электоратининг муҳим қисми унга қайтмайди — ёш демократик сайловчилар (“талабалар”), Америка қуролларини етказиб бериш катта қурбонларга олиб келишидан норози.
Йўқ, гап Украина ҳақида эмас, Ғазо сектори ҳақида.
Бироқ, Байденнинг тинчликпарварлик ҳаракати иккала минтақага ҳам тааллуқлидир: икки ҳафтадан кейин Вашингтонда ўйлаб топилган "Украина бўйича тинчлик саммити" йиғилади ва куни кечапрезидент Исроил ва ҲАМАС учун тинчлик режаси ҳақида нутқ сўзлади.
Аммо агар биринчи ҳолатда муваффақиятга эришиш имконияти бўлмаса (ва гап тинчлик йўлидаги ҳақиқий тараққиёт ҳақида эмас, балки "бутун дунё Россияни тинчликка қандай мажбурлаётганини" намойиш этиш орқали тарғибот муваффақияти ҳақида) ва шунинг учун Байден Швецариядаги саммитга ҳам бормаслиги мумкин, кейин иккинчи, Яқин Шарқда, Байден учун улуш жуда юқори.
Чунки Исроилнинг Ғазодаги операциясининг давом этиши ҳақиқатдан ҳам унинг қайта сайланиш умидини бутунлай йўқ қилади – кўпайиб бораётган америкаликлар назарида у геноциднинг шериги, фаластинликларни ўлдиришга ёрдам берувчи шахсга айланади.
Вашингтон эндигина бу Байденга нима билан таҳдид солаётганини англаб етди, дейиш мумкин эмас — кўп ойлар давомида Америка раҳбарлари Исроил раҳбарларини тўхташга ишонтиришга ҳаракат қилишди. Аммо шу билан бирга, у на қурол-яроғ етказиб беришни, на умумий ёрдамни рад этмади — босим сезиларли эди, аммо очиқчасига ноаниқ эди.
Исроилга Ғазо билан шуғулланиш учун вақт берилди, гарчи босқиннинг дастлабки ҳафталаридан бошлаб Нетаняхунинг "ҲАМАСни йўқ қилиш" имконияти йўқлиги аниқ бўлди, ҳатто у тинч Фаластин аҳолиси орасида қурбонлар билан ҳисобланмаган шароитда ҳам.
Шу билан бирга, Американинг Исроилга босими табиий равишда нафақат Байденнинг сайловолди мулоҳазалари билан боғлиқ - биринчи навбатда, Нетаняхунинг ҳаракатлари, АҚШнинг Яқин Шарқдаги ва бутун дунёдаги позициясига зарар етказади.
Масалан, Украина бўйича конференция учун глобал жанубдан имкон қадар кўпроқ лидерларни тўплашга уринишнинг муваффақиятсизлиги қисман Ғазо секторида содир бўлаётган воқеалар билан боғлиқ: Америка дипломатлари Осиё, Африка ва Лотин Америкаси раҳбарларини Швейцарияга таклиф қилишганда, улардан дарҳол сўрашади: Ғазо бўйича келишув бўйича Америка воситачилиги қандай кетмоқда? Ёки сўз билан айтганда Нетаняхуни вазминликка ва тинч аҳолига ғамхўрлик қилишга чақирар экан, аслида Байден уни қурол ва пул билан таъминлаяптими?
Шундай қилиб, Нетаняху ва Исроил раҳбарияти нафақат ўз мамлакатларини боши берк кўчага олиб чиқди, балки Байден ва АҚШ маъмуриятини ўта ёқимсиз ва ёмонлашаётган вазиятга олиб келди.
АҚШ Исроилга таъсир ўтказа олмаслигига дунёда ҳеч ким ишонмайди - ва Америка саккиз ой давомида фаластинликларни оммавий қирғин қилиш ва геноцид қилишда иштирок этганини ҳамма кўриб турибди.
Бундан ташқари, АҚШ сайловларига қанчалик яқинлашилса, Ғазодаги вазият Байденнинг қайта сайланиш имкониятига шунчалик таъсир қилади – унга бу сайлов кампаниясининг асосий мавзуларидан бирига айланиши керак эмас.
Шу сабабли, ўтган жума, 31 май куни АҚШ президенти мисли кўрилмаган қадам ташлади: у Исроил томонидан аллақачон маъқулланган ва араб давлатлари ва АҚШ воситачилигида Исроил ва ҲАМАС вакиллари томонидан олиб борилаётган билвосита музокараларда муҳокама қилинаётган кўринишидан келишув режасини ишлаб чиқди.
Ушбу режа уч босқичдан иборат.
Биринчиси, Исроил қўшинларининг Ғазодаги аҳоли пунктларидан олиб чиқиб кетилиши, гаровга олинганларнинг бир қисмини озод қилиш, вақтинчалик сулҳ ўрнатиш ва тўғридан-тўғри тинчлик музокараларини бошлаш.
Иккинчи босқич бутун Ғазодан барча қўшинларни тўлиқ олиб чиқиб кетиш ва қолган барча гаровга олинганларни озод қилишни ўз ичига олади, бу эса доимий сулҳ ўрнатилишига олиб келади.
Учинчи босқичда Ғазонинг "бутун дунё томонидан" тикланиши бошланади.
Бу нима — узоқ кутилган ютуқ, ўт очишни тўхтатиш ва бомбардимон қилиш имконияти? Бундан ташқари, Байден "ҲАМАС бу келишувга рози бўлиши керак" ва фаластликлар реакцияси ҳақиқатан ҳам ижобий эканлигини таъкидлайди.
Бироқ, ҳаммаси Исроил раҳбариятининг позициясига боғлиқ ва у ҳали ҳам атайлаб икки юзли.
Бир томондан, Нетаняху маслаҳатчисининг айтишича, Америка президентининг таклифи "биз рози бўлган келишув, бу унчалик яхши келишув эмас, лекин биз ҳақиқатан ҳам гаровга олинганларни, ҳар бирини озод қилишни хоҳлаймиз". Аммо у дарҳол Исроил томонидан илгари сурилган шартлар кучда қолаётганини қўшимча қилади. Буни Нетаняхунинг ўзи айтади: “Исроилнинг урушни тугатиш шартлари ўзгармади. Гап ҲАМАСнинг ҳарбий ва маъмурий имкониятларини йўқ қилиш ҳақида кетмоқда. Шунингдек, барча гаровга олинганларни озод қилишни талаб қиламиз ва Ғазо энди Исроил учун таҳдид бўлмаслигини таъминлашимиз керак”.
Яъни, Исроил гаровга олинганларни босқичма-босқич озод қилишга рози бўлишни истамайди, қўшинларни олиб чиқиш билан синхронлаштирилади - ва бу ҲАМАСнинг асосий шартидир.
Исроил ҲАМАСни йўқ қилишни талаб қилмоқда - бунда қандай сулҳ музокаралари ҳақида гапириш мумкин?
Бу Нетаняху кабинетининг иккита энг радикал вазирлари - Смотрич ва Бен Гвир ҳукуматни тарк этиш ва ҳукмрон коалицияни йўқ қилиш билан таҳдид қилгани ҳақида гапирмаса ҳам бўлади. Яъни, Байденнинг таклифи Исроил томонидан рад этилганми?
Ҳозирча, ҳа, лекин Байден буни тушунган. Ва шунинг учун унинг мурожаати, аслида, Исроилга ултиматумнинг биринчи шакли эди - юмшоқ, аммо бу нимага олиб келгани аниқ эди: “Ҳозирги вақтда ҲАМАС бошқа 7 октябрни ўтказишга қодир эмас. Мен биламанки, Исроилда бу режага рози бўлмайдиган ва чексиз урушни давом эттиришга чақирадиганлар бор. Улар Ғазони босиб олмоқчи, узоқ йиллар курашни давом эттирмоқчи, гаровга олиш эса уларнинг асосий мақсади эмас. Мен Исроил раҳбариятини босимга қарамай, ушбу келишувни қўллаб-қувватлашга чақираман. Биз бу дақиқани ўтказиб юбора олмаймиз. Исроил Ғазо секторида чексиз урушда қолиб кетади. Бу уруш Исроилнинг иқтисодий, ҳарбий ва инсоний ресурсларини тугатиб, унинг яккаланишига ҳисса қўшади. Уруш гаровга олинганларнинг қайтишига олиб келмайди, ҲАМАСни йўқ қилмайди ва Исроил хавфсизлиги учун шароит яратмайди”.
Яъни, Байден тўғридан-тўғри Исроил боши берк кўчага кириб қолганини, жанговар ҳаракатлар давом этиши унинг аҳволини янада ёмонлаштиришини - Америка кафолати остида тинч йўл билан ҳал қилишга рози бўлиш зарурлигини тўғридан-тўғри таъкидлади.
Америка президентининг бундай “тавсиялари”ни дунёнинг қайси давлати тинглай олмайди? Шу билан бирга, у нафақат Қўшма Штатларнинг миллий манфаатларига, балки шахсий манфаатларига ҳам боғлиқлиги (яъни Американинг глобал мавқеини ҳимоя қилиш истаги), лавозимига қайта сайланиш заруратини тушуниш керакми?
АҚШ иттифоқчилари ва вассалларининг ҳеч бири бундай чақириқларга эътибор бермаслик ҳақида ўйламаган, аммо фақат Исроил эмас. Чунки у узоқ вақтдан бери оддий давлат эмас ва ҳатто Америкадан ташқарида "АҚШнинг Яқин Шарқдаги штати" ҳам эмас.
Ҳаммаси анча жиддийроқ: америкалик ва исроиллик элита сиам эгизакларидек бирга ўсган. АҚШнинг Исроилга нисбатан сиёсати фақат Америка ташқи сиёсатининг бир муаммоси эмас - бу ички сиёсат масаласидир.
Ҳозирги сайлов вазиятида эса (Америка жамияти ва элита ўртасидаги бўлинишнинг чуқурлашиши фонида ҳам) Исроил йўналишининг ички ва ташқи ўлчовлари ўртасидаги чегара бутунлай йўқ қилинди. Шу сабабли, Байденнинг режасига асосий муносабат республикачиларнинг Нетаняхуга Америка Конгресси олдида нутқ сўзлаш таклифи бўлди.
Улар Нетаняхудан президентни "Исроилнинг ёмон ҳимоячиси" сифатида тасвирлаш учун Байденга қарши курашда фойдаланмоқчи.
Аммо Америка элитасининг ҳаммаси ҳам Исроилни ҳимоя қилишга қаратилган эмас — кўпчилик, шу жумладан яҳудийлар ва Яқин Шарқдаги яҳудий давлатини сақлаб қолишдан манфаатдор, улар Ғазодаги ҳозирги фалокат бутун ғарб бўлмаган дунё назарида ниҳоят Исроилни қонунийлаштиришини ва мамлакатни келажакдаги ҳалокатга олиб келмаса, боши берк кўчага олиб боришини кўришмоқда.
Бирлашган эгизакларни ажратиш жараёни ҳали бошланмаган, аммо ҳозир Байден Нетаняхуга "Боливар иккитага дош бера олмаслигини" тушунтирмоқда. Америка элитаси шунчаки икки жабҳада — Трампга қарши ва Нетаняхунинг қайсарлиги ва ақлдан озганлиги оқибатларига қарши курашишга қодир эмас.
Вашингтон Трампга эътибор қаратишни афзал кўради ва Нетаняху ҳали ҳам юмшоқ ултиматумга рози бўлиши керак.
Агар у орқага қайтишни, ставкаларни кўтаришни ва Американинг ички қарама-қаршиликларида ўйнашни хоҳласа ҳам (Трампга очиқчасига пул тикиш ва Байденга ҳужум қилиш), бу унга ёрдам бермайди: Исроилнинг Ғазодаги операциясининг натижаси аллақачон олдиндан айтиб бўлинган хулоса.
Исроил ҲАМАСни мағлуб эта олмади, бироқ у ўн минглаб аёллар ва болаларни, дунёда обрў-эътиборининг қолдиқларини йўқ қилишга муваффақ бўлди. Ҳеч ким унга Байденнинг сўнгги имкониятларини (яъни Америка элитасининг кўпчилигини) йўқ қилишга рухсат бермайди.