ТОШКЕНТ, 7 фев — Sputnik. Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги АОКАда ўтказилган матбуот анжуманида 2023 йилдаги фаолияти якунларини сарҳисоб қилди, деб хабар берди Sputnik Ўзбекистон мухбири.
Агентлик вакиллари республика ҳудудида крипто-активлар айланмаси, акциялар чиқарилиши ва суғурта хизматларини кўрсатиш каби мавзуларга тўхталди.
The 2023 Global Crypto Adoption Index от Chainalysis (глобальный индекс принятия криптовалют от Chainalysis)
"Chainalysis" компаниясининг криптовалюталарни қабул қилиш бўйича глобал индексига кўра, Ўзбекистон крипто-активлар айланмалари сони бўйича 155 та мамлакат рейтингида Европа Иттифоқининг кўплаб давлатлари шунингдек, БАА, Сингапур, Гонконг, Беларус, Қозоғистон, Грузия, Қирғизистон, Озарбайжон, Арманистон, Тожикистон ва бошқа мамлакатларни ортда қолдириб, 25-ўринни эгаллади. Шунга қарамай, крипто қазиб олиш, сотиш ва сотиб олиш фақат 2023 йил охирига келиб "қонунийлик"ка эга бўлди.
Дастлаб, агентлик майнингни лицензия талаб қилинадиган фаолият турлари рўйхатига киритди. Уни олиш тартиби 3161-сонли Низомда тасдиқланган. Яъни, илгари майнинг билан шуғулланган ҳар бир киши буни ноқонуний равишда амалга оширган ва кўпинча катта миқдорда электр энергиясини ўғирлаган.
Ноқонуний майнинг олиш учун жавобгарликнинг махсус стандартлари мавжуд эмас эди. Аксарият ҳолларда амалда бу ҳаракатлар электр энергиясини ўғирлаш сифатида таснифланган.
“Мамлакат президентининг қарорига кўра, ҳозирда майнинг олиш қуёш станциялари ёрдамида амалга оширилиши мумкин, агар маълум муддат электр энергияси умумий энергия тармоғидан фойдаланилса, у оширилган тарифларда бўлиши керак. Бу икки баробар, агар ноқонуний истеъмол аниқланса, беш бараварли тариф қўлланилади", — агентлик директорининг биринчи ўринбосари Вячеслав Пак.
Бундан ташқари, Жиноят кодексига иккита янги модда киритилди: “Криптоактивлар муомаласи соҳасидаги қонун ҳужжатларини бузиш” ва “Майнинг фаолиятини ноқонуний амалга ошириш”. Улар учун максимал жазо 3 йилдан 5 йилгача озодликдан маҳрум қилишдир. Бундай қоида жорий йилнинг 12 апрелидан кучга киради.
Агентлик вакили Binance атрофидаги вазиятга ҳам тўхталиб ўтди. Журналистларнинг саволларига жавоб берар экан, у ушбу крипто-биржаси республикада ноқонуний хизматлар кўрсатганини, бунинг учун агентлик 102 миллион сўм жарима тўлашга қарор қилганини тушунтирди.
"Binance" тўлашдан бош тортди, шунинг учун агентлик судга тегишли даъво билан мурожаат қилмоқчи. Қонунга кўра, Ўзбекистонда криптовалюта муомаласига фақат электрон тизимлари мамлакат ичидаги серверларда жойлашган крипто-биржаларда рухсат этилади.
“Ўзбекистон Республикаси президентининг 3832-сон қарори билан 2023 йил 1 январдан бошлаб фуқароларимиз криптоактивлар билан операцияларни фақат миллий провайдерлар орқали амалга оширишлари шартлиги белгиланди. Фуқаролар чет эл платформаларида бирор нарсани айирбошлашлари мумкин, бу эса баъзи ҳолларда KYC, жиноий даромадларни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштиришга қарши кураш сиёсати талабларига жавоб бермайди. Иккинчидан, фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатлари ҳимоя қилинмаяпти”, —деб тушунтирди Пак.
Яъни, бу чора биринчи навбатда одамларни фирибгарлардан ҳимоя қилишга қаратилган.
Республикада криптоактивларнинг хавфсиз айланиши учун тегишли меъёрий-ҳуқуқий база яратилган бўлиб, 9 та расмий хизмат кўрсатувчи провайдерлар фаолият кўрсатмоқда: биринчиси крипто алмашинуви. Иккинчиси крипто-депозитарийси ва 6 крипто-дўкони. Ўтган йил давомида уларга 36,2 миллиард сўм давлат божи ва йиғимлари ундирилди.
Шунингдек, букмекер ва лотереяларни қонунийлаштириш ҳақида ҳам сўз борди. Вячеслав Пак тушунтирганидек, ҳозирги вақтда қонунийлик, давлат божи ва ушбу фаолият турларини амалга ошириш учун лицензиялар бериш масалаларида ҳам жамият томонидан, ҳам қонун даражасида қарама-қаршиликлар мавжуд.
“Бизда шундай вазият мавжудки, де-юре лотереяларни ташкил этиш учун лицензиялаш тартибини тартибга солувчи ҳужжатлар мавжуд, бироқ фаолиятнинг ўзи лицензия талаб қилинадиган фаолият турлари рўйхатига киритилмаган. Шу билан бирга, “Давлат божи тўғрисида”ги қонунда лотереялар фаолиятини амалга ошириш учун лицензия берганлик учун давлат божи белгиланган. Букмекерлик фаолияти билан ҳам худди шундай. Уни амалга оширишга расман тақиқ бор, лекин букмекерлик лицензияланадиган фаолият турлари рўйхатига киритилган”, — деди агентлик директорининг биринчи ўринбосари.
Умуман олганда, қимор ўйинлари учун ҳам маъмурий, ҳам жиноий жазолар назарда тутилган. Шу билан бирга, республика раҳбари соҳада ҳуқуқий тартибга солишни такомиллаштириш бўйича қатор топшириқлар берди.
Вячеслав Пак фикрича, бу қачон қонунийлаштирилишини айтиш қийин. Ушбу масала ишлаб чиқилмоқда ва "аниқ саналар ҳақида ўйлашга ҳали эрта".
Бундан ташқари, у ўтган йилнинг сўнгги 2 ойида капитал бозорида содир бўлган жиддий ўзгаришлар ҳақида гапирди. Жумладан, агентлик “Ўзбектелеком” ва “Ўзбекинвест” акцияларини “Халқ IPO” ўтказиш мақсадида маҳаллий фонд бозорига чиқарилишини рўйхатга олди. Умуман олганда, агентлик томонидан 7,9 триллион сўмлик акциялар ва 65 миллиард сўмлик облигациялар чиқарилиши рўйхатга олинган.
Миноритар акциядорларнинг (акциядорликлари жамиятни бошқаришда бевосита иштирок этишига имкон бермайдиган) ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш борасидаги ишлар доирасида 2023 йилнинг тўртинчи чорагида 1,2 миллиард сўм миқдорида дивидендлар тўланиши таъминланди.
Вячеслав Пак, шунингдек, биржаларнинг бирлашиши мумкинлиги ҳақидаги журналистларнинг саволларига жавоб берди.
“Барча халқаро экспертлар молиявий тизимимиз тарқоқ эканлигини таъкидламоқда. Элементар, ҳатто фонд бозорида ҳам иккита биржа мавжуд: давлат қимматли қоғозлари валюта бозорида, умумий корпоратив қимматли қоғозларга эса фонд биржасида хизмат кўрсатилади”, — деди агентлик директорининг биринчи ўринбосари.
Унинг сўзларига кўра, айни дамда фақат бирлаштириш масаласи кўриб чиқилмоқда. Бу жараёнда келажакда эътиборга олиниши керак бўлган кўплаб нюанслар мавжуд, масалан, биржаларни қандай улаш керак, уларнинг ҳар бири ўз тизими, процедуралари ва дастурий таъминотига эга.
Келажакда бу масалаларнинг ечимини 2-3 йил ичида кўриш мумкин, деди Вячеслав Пак.
Агентлик суғурта хизматлари истеъмолчилари ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича ҳам фаол иш олиб борди. 2023 йилда ваколатли органга 3 мингдан ортиқ мурожаат келиб тушди. Уларнинг 83 фоизи ижобий ҳал этилиб, бунинг натижасида 19,7 миллиард сўмлик суғурта товонлари тўланди. Бундан ташқари, мамлакатда тузилган суғурта шартномалари сони кўпайди. 2022 йилга нисбатан бу кўрсаткич 14,9 фоизга ошиб, 9,1 миллион донани ташкил этди.
Суғурта компаниялари томонидан иқтисодиётга киритилаётган инвестициялар ҳажмида ҳам ўсиш кузатилди. 2022 йилга нисбатан 29,4 фоизга етди ва 6,2 триллион сўмдан ошди.