ЕОИИда меҳнат мигрантлари учун шароитлар яхшиланмоқда, дейди Евроосиё иқтисодий комиссиясининг Миграция ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш департаменти бошлиғи Алтинай Омурбекова Sputnik Қирғизистон мухбири билан суҳбатда.
—2023 йилда ЕОИИ миграция ва ижтимоий таъминот соҳасида қандай натижаларга эришди, асосий ютуқларни айта оласизми?
— Гапни шундан бошласам, Евроосиё интеграциясининг тўртта мақсадидан бири бу — ягона меҳнат бозорини шакллантириш. Мутахассислар фикрича, у аллақачон 70 фоизга шаклланган, яъни ЕОИИда бир давлатдан иккинчи давлатга бориб ишлаётган фуқаролар 70%га бир хил иш шароитлари ва муайян ижтимоий кафолатлар билан таъминланган.
Хусусан, Иттифоқда таълим ҳужжатларини ўзаро тан олиш йўлга қўйилган. Навбатдаги мақсад — касбий малакаларни ўзаро тан олиш зарур. 2023 йилдаги ишимиз айнан шунга қаратилган эди: биз барча беш давлатларда талаб қилинадиган касблар рўйхатини. Бу ҳам таълим тизими, ҳам бандлик вазирликлари ва фуқаролар учун яхши қўлланма бўлади.
Иккинчидан, биз муайян мутахассисликлар бўйича қўйиладиган малака талабларини ишлаб чиқмоқдамиз. Улар тайёр бўлганидан турли мамлакатдан келган одамлар тахминан бир хил малакага эга бўлишини кафолатлаш учун зарурдир.
Илмий даражаларни ўзаро тан олиш тўғрисидаги шартнома ҳам имзоланди. Ҳужжат ҳозирда ратификация қилинмоқда. Бу, академик ходимларнинг ҳаракатланиши ва илмий ҳамкорлик учун ҳам янги имкониятлар очади.
Учинчидан, биз ЕОИИ давлатларида қабул қилинаётган янги қонунчиий ҳужжатларни диққат билан кузатиб борамиз. Шу ўринда, меҳнат миграциясининг асосий оқими йўналтирилган Россия норматив-ҳуқуқий актларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Хусусан, 2023 йилда Россияга келган хорижлик ишчилар мустақил равишда онлайн рўйхатдан ўтиш имкониятига эга бўлишди, 2024 йил январидан бошлаб мамлакатдан чиқмасдан кириш мақсадини ўзгартиришлари ҳам мумкин. Айни дамда мамлакатдан чиқариб юбориш маъмурий жазосини жаримага алмаштириш чораси ишлаб чиқилмоқда.
Хуллас, бизнинг ташаббусларимиз, миграцияни қонунчилигини соддалаштириш, онлайн ва электрон электрон шартномалар тузиш ва уларга мигрантларга узоқ муддатли яшаш мақомини олиш имкония яратишга қаратилган.
— Сиз айтган ЕОИИда талаб қилинадиган касблар рўйхатига қандай касблар киритилган?
— Биз рўйхатни иштирокчи мамлакатлар меҳнат вазирликлари маълумотлари асосида туздик. Агар бир хил касб учдан ортиқ мамлакатларда талаб деб ҳисобланган бўлса, у бизнинг рўйхатимизга киритилган.
Ҳужжатда 60 дан ортиқ мутахассисликлар мавжуд бўлиб, талаб юқори бўлган соҳалар таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларидир. Таълимда булар STEM соҳасидаги ўқитувчилар; тиббиётда булар анестезиолог-реаниматологлар ва кичик тиббиёт ходимлари. Биринчи бешликка уй-жой коммунал хўжалиги ва транспорт соҳаси ходимлари ҳам киради. Касбларнинг тўлиқ рўйхатини ЕИК веб-сайтида кўриш мумкин.
Умуман олганда, агар Россиядаги меҳнат бозори ҳақида гапирадиган бўлсак, талаб энг юқори бўлган соҳалар бу — ҳарбий-саноат мажмуаси, транспорт, қурилиш ва соғлиқни сақлаш соҳаларидаги мутахассислардир. Россияда ўрта ва юқори малакали мутахассисларнинг катта етишмовчилиги мавжуд.
— Яъни, ЕОИИда миграция оқими йўналиши ўзгармайди — Россия одамларни жалб қилишнинг асосий йўналиши бўлиб қолмоқда?
— Ҳа, рақамлар билан айтганда, меҳнат миграция бозорининг қарийб 95 фоизи Россия Федерациясига тўғри келади. Тармоқлар бўйича, ҳусусан, қирғизистонлик ишчилар учун ҳам ҳеч нарса ўзгармади, асосан — қурилиш, савдо, транспорт, хизмат кўрсатиш соҳаси, умумий овқатланиш ва меҳмонхона бизнеси биринчи ўринда.
— Тушунишимизча, Россияда Қирғизистондан келган ишчилар учун ўзини ўзи банд қилиш мақомини олиш осонлаштирилди, шу ҳақда айтиб беринг.
— Ҳа, ушбу пилот лойиҳа Россия Федерациясида 2018 йилдан бери амалга оширилмоқда. Бу нафақат қирғизистонликларга, балки ЕОИИга кирувчи барча мамлакатлар фуқароларига ҳам тегишли. Солиқ кодексига ўзгартиришлар киритилди, хусусан, алоҳида солиқ режими таъминланди. Ундан фойдаланиб, жисмоний шахсларга хизмат кўрсатсангиз 4%, юридик шахсларга эса 6% солиқ тўлайсиз тўлайсиз.
Ушбу имкониятдан фойдаланиш учун солиқ идентификация рақами, солиқ тўловчининг шахсий кабинетида ҳисоб қайдномаси ва “Менинг солиғим” мобил иловасига эга бўлиш кифоя. Ишчилар ҳам айрим ваколатли банкларга мурожаат қилиб, ушбу режимдан фойдаланиш имкониятига эга. Якка тартибдаги тадбиркор сифатида рўйхатдан ўтишингиз мумкин бўлган банклар рўйхати Федерал Солиқ хизмати веб-сайтида мавжуд.
Бундан ташқари, якка тартибдаги тадбиркорлар фуқаролик шартномаси, яъни хизматлар кўрсатиш шартномаси асосида рўйхатга олишни янгилашлари мумкин. Ушбу соҳада биз Россиянинг ваколатли давлат органлари билан ҳамкорликда ишлаяпмиз.
Муаммо шундаки, айрим якка тартибдаги тадбиркорлар бир марталик хизматлар кўрсатадилар ва мамлакатда бўлиш муддати меҳнат ёки фуқаролик-ҳуқуқий шартноманинг амал қилиш муддати билан белгиланади. Шу сабабли, қисқа муддатли хизмат кўрсатадиган ўз-ўзини иш билан таъминлайдиган одамлар билан нима қилиш кераклиги масаласи ҳалигача ҳал қилинмаган.
— ЕОИИ мамлакатларида бандликни соддалаштириш учун “Чегарасиз иш” платформаси яратилди. Бу, хусусан, Қирғизистон фуқаролари орасида машҳурми?
“Ушбу платформа иш қидиришни осонлаштириш мақсадида яратилган бўлиб, аҳоли бандлик миллий порталлари орқали рўйхатдан ўтган ҳолда барча бўш иш ўринларини электрон шаклда кўриши ва ўзига мосини олдиндан топиши мумкин. Бугунги кунда унда 173 минг фойдаланувчи рўйхатдан ўтган, улардан 106 нафари Қирғизистондан.
— ЕОИИ давлатларида хорижий ишчиларини тиббий ёрдам билан таъминлаш ишлари қандай кетмоқда?
— ЕОИИ тўғрисидаги Шартномада аъзо давлатлар ишчилари учун мажбурий тиббий суғурта иш билан таъминланган мамлакатлар фуқаролари билан бир хил шартларда ва тартибда таъминланиши кўзда тутилган. Мажбурий тиббий суғурта тизими ҳозирда бешта давлатдан учтасида ишлайди, Арманистон ва Беларусда мавжуд эмас.
— ЕОИИ тўғрисидаги Шартномада аъзо давлатлар ишчилари учун мажбурий тиббий суғурта иш билан таъминланган мамлакатлар фуқаролари билан бир хил шартларда ва тартибда таъминланиши кўзда тутилган. Мажбурий тиббий суғурта тизими ҳозирда бешта давлатдан учтасида ишлайди, Арманистон ва Беларусда мавжуд эмас.
Қирғизистон ва Қозоғистон ўз қонун ҳужжатларини ЕОИИ тўғрисидаги шартномага тўлиқ мувофиқлаштирди. Россияда барча ишчилар ва уларнинг оила аъзолари бахтсиз ҳодисалар, жароҳатлар, фавқулодда вазиятлар ва табиий офатлар қурбонлари, шунингдек, туғруқ пайтида ва туғруқдан кейинги даврда туғруқ пайтида кўрсатиладиган ихтисослаштирилган тиббий ёрдамни ўз ичига олган бепул тиббий ёрдам олади.
Қолган ягона муаммо - меҳнат мигрантларининг оила аъзоларини ҳам мажбурий тиббий суғурта билан қамраб олиш. Бу масала бўйича EИК махсус гуруҳи ишламоқда ва биз ўзаро мақбул ечим излаяпмиз. Россия ишчиларга оила аъзолари учун ихтиёрий тиббий суғурта полисини сотиб олишни таклиф қилмоқда.
— 2024 йилги режаларингиз ҳақида гапириб берсангиз.
Қирғизистон ва Қозоғистон иттифоқ мамлакатларида ишга жойлашиш тартиб-таомилларини соддалаштириш ва тиббий хулосаларни ўзаро тан олишни жорий этишни таклиф қилмоқда.
Россия президенти Владимир Путин ЕОИИнинг тўртта эркинлигига бешинчиси – таълим ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги умумий тамойиллар ва стандартлар эркинлигини қўшиш кераклигини айтди. Биз ҳам ушбу ташаббус устида ишлаяпмиз.
Шунингдек, кун тартибида илмий унвонлар тўғрисидаги ҳужжатларни ўзаро тан олиш масаласи ҳам кўриб чиқилди.
Бундан ташқари, шифокорлар ва фармацевтлар учун таълим ҳужжатларини ўзаро тан олиш тўғрисидаги шартномадан чиқариб ташлашни бартараф этиш бўйича ишларни давом эттирамиз. Аниқроғи, шартномада бизда тўртта истисно бор эди: ўқитувчилар, ҳуқуқшунослар, шифокорлар ва фармацевтлар. Ушбу мутахассисликлар бўйича таълим ҳужжатлари автоматик равишда тан олинмайди. Айтиш мумкинки, ўқитувчилар ва ҳуқуқшунослар масаласи ҳал бўлди, ҳозирда янги тартиб ратификация қилинмоқда. Аммо шифокорлар ва фармацевтлар узоқ муддат нострификациядан ўтмасдан иттифоқ давлатларидан бирига келишлари учун кун тартибида қолмоқда.
Ва, юқорида айтиб ўтганимдек, жуда муҳим масала - бу касбий малакани тан олиш. Бу ҳал этилса, менимча, бу ҳам ягона меҳнат бозорини шакллантириш соҳасида катта плюс бўлади.