Ишорали, аммо тушунарли тарзда барча ҳамма нарсани тўғри тушунди: негадир ўз вақтида Путинга Мономах қалпоғининг нусхасини берган санъаткор энди "ҳукуматнинг кучи халқнинг жаҳолатига боғлиқ" деб ғазабланади.
Кўпгина машҳур "маданият усталари" махсус ҳарбий операцияни қўллаб-қувватламаганлиги энди янгилик эмас. Уларнинг кўпчилиги чет элга кетгани ҳам янгилик эмас - улар уч қисмга бўлинган: баъзилари Россияни мағлубиятга учратиш ва ҳокимиятни ўзгартириш учун фаол тарғибот қилмоқда, бошқалари "урушни қоралаш" билан чекланиб, ўзларини пацифистлар сифатида кўрсатмоқда ва учинчиси шунчаки жим. Сукунатни, шунингдек, мамлакатда қолган, аммо Американинг "сўрама, айтма" тамойилини тан олган махсус ҳарбий операцияни қўллаб-қувватламайдиган кўпчилик санъаткорлар, ёзувчилар ва бошқа "маданият одамлари" афзал кўради.
Россия ўзгармоқда ва бундан ҳам кўпроқ ўзгаради. Албатта, жим туриш мумкин - ҳеч кимга ватанпарварлик ҳақидаги ёлғон кафолатлар керак эмас, лекин ўз халқингиз билан қолиш энди мумкин бўлмайди. Жисмоний маънода эмас - ҳеч ким ҳеч кимни ҳайдамаяпти, балки руҳий маънода. Бизнинг муваффақиятсиз маданий элитамиз энди ўз халқига таъсир қила олмайди - гарчи, ростини айтсам, "маданият усталарининг" катта қисми ҳеч қачон рус халқини ўзиники деб ҳисобламаган. Улар ёздилар, саҳналаштирдилар, саҳнага чиқдилар – ўзиникилар учун, тушунадиганлар учун, маданиятли инсонларнинг юпқа қатлами учун. Энди унинг бир неча юз минглаб вакиллари мамлакатни ташлаб кетишди, бошқалари курашдан қўрқишади. Фожиа, ҳа, муҳим эмас...Мана, кечаги кумирлар уни менсимаслигини, ватанпарварлик тарғиботининг аҳмоқ қурбони деб билишини ва баъзилари ҳатто унинг харобаларида янги, тўғри, "бошқа Россия" қуриш учун бугунги Россиянинг ўлимини орзу қилишларини аниқлаган халқимиз учун ҳақиқий фожиага айланди. Рус халқи миллий маданий элита ҳисобланганларнинг хиёнатида айбдор эмас, лекин улар "маданий Россия"нинг катта қисми уч кун ичида йўқ бўлиб кетганидан ғазабланадилар.
Ўз халқини севадиган ва биладиган янги, чинакам миллий маданий элитанинг шаклланиши узоқ давом этадиган жараён, лекин муқаррар. Бироқ, Россиянинг кулини оёқларидан силкитиб, ҳатто унинг мағлубияти учун ҳаракат қилаётганлар ҳақида нима дейиш мумкин? Масалан, яқинда Борис Акунин* террорчилар ва экстремистлар рўйхатига қўшилди. Акунин* Россиянинг мағлуб бўлишини, тартибсизликлар ва ҳокимият ағдарилишини истайди – ва табиийки, Россияда унга нисбатан муносабат тинч бўлиши мумкин эмас. Терроризмни оқлаш учун жиноий ишлар очилган, нашриётларда тинтувлар ўтказилган, унинг китобларини савдо нуқталарига етказиб бериш тўхтатилган, улар интернет-дўконлардан йўқолиб бормоқда.
Аммо бу аллақачон нотўғри - чунки агар биз Фандорин ҳақидаги романларни тақиқлаш йўлидан борсак, Акунин*га энг яхши совға қиламиз. Ахир, инқилобий эмиграция нимага умид қилади? Сизнинг таъсирингиз ва имкониятларингиз учун, Ғарбнинг Россияни мағлуб этишдаги ёрдами учунми ёки Украина учунми? Албатта йўқ - улар фақат ўз хатоларимизга таянадилар. Совет даврида содир бўлган воқеани такрорлаймиз, деб умид қилмоқдалар: Ғарб билан зиддият фонида нафақат ғарбнинг “нотўғри” китоблари ва фильмларини тақиқлаймиз, балки кўчиб кетган ёки диссидент “ажралиш”га тушиб қолган ватандошларимизнинг кутубхоналари ва китобларини ҳам ўчириб ташлаймиз.
60-80-йиллардаги коммунистик ҳокимият нафақат "Ғарбнинг зарарли таъсири"дан қўрқибгина қолмай, балки мамлакатдан кўчиб кетган ижодкорлар ҳақида ҳар қандай эслатмани ҳам четлаб ўтди. Бу инқироз белгиси эди - ахир, агар коммунистик ғояларга ишонч кучли бўлганида, ҳеч қандай тақиқ талаб қилинмасди ва эмигрантларни жамоатчилик томонидан қоралаш уларнинг китобларини сотувдан олиб ташлашни талаб қилмаган бўларди. Мустақил, эркин миллий онг Ғарбнинг энг номарксистик турдаги илмий, сиёсий, социологик, сиёсий иқтисодий назарияларини хотиржамлик билан қабул қилган бўларди – чунки унинг ўз асоси, назарияси, дунё тартиби ҳақидаги ўз ғоялари бўлар эди. Айнан коммунистик назарияни ижодий ривожлантиришдан бош тортиш, унинг миллий вариантини излашни, уни руслаштиришни истамаслик Совет жамиятининг маънавий ва интеллектуал иммунитетининг заифлашишига ва унинг ўлимига энг муҳим сабаб бўлди.
Ҳозир биз космополит, либерал, истеъмолчи, анъанавийликка қарши, пост-гуманистик таълимотларни инкор этувчи миллий ўзликни шакллантириш босқичидамиз. Лекин бизнинг янги миллий мафкурамиз бошқа, айниқса, ғарб назарияларини ўрганиш тақиқлангани учун эмас, балки уларнинг моҳиятини англаш (ёлғон қарашлар, хатолар, номувофиқликлар, тузоқлар) ва хавфли рецептларга амал қилишдан онгли равишда воз кечиш туфайли ҳам кучли бўлади. Шунинг учун биз тақиқламаймиз, балки либераллар ва постгуманистларнинг ишларини ўрганамиз ва Фандориннинг саргузаштларини севувчиларга умуман ташвишланишга ҳожат йўқ. Россия Буюк Британия фуқароси Чхартишвилини* оёғидан силкитиб, Акунин*ни сақлаб қолади.
* Террорчилар ва экстремистлар рўйхатига киритилган.