ТОШКЕНТ, 1 дек — Sputnik. Тошкентда “Ўзбекистонда электрон чиқиндиларни бошқариш: ҳозирги ҳолат ва кейинги қадамлар” миллий форуми бўлиб ўтди. Тадбир “Электрон чиқиндиларнинг миллий мониторинги: Қозоғистон, Ўзбекистон, Тожикистон, Қирғизистон” лойиҳаси доирасида ўтказилди.
Унинг ташкилотчилари БМТнинг Таълим ва тадқиқот институти, Германия атроф-муҳитни муҳофаза қилиш агентлиги ҳамда Барқарор ривожланишга кўмаклашиш маркази томонидан “ЭКОМАКТАБ” Экологик ресурс маркази.
Мутахассислар электрон чиқиндилар соҳасидаги қонунчиликни, молиявий механизмларни, жумладан, ишлаб чиқарувчилар/импортчилар масъулиятини кучайтириш, йиғиш ва қайта ишлаш инфратузилмасини такомиллаштириш чора-тадбирларини муҳокама қилдилар.
Мутахассисларнинг таъкидлашича, агар кескин чоралар кўрилмаса, бошқарилмайдиган (экологик жиҳатдан хавфсиз тарзда йиғилмаган ва қайта ишланмаган) электрон чиқиндилар ҳажми 2030 йилга бориб 1,2 миллион тоннани, 2050 йилга бориб эса 5,6 миллион тоннани ташкил этади. Шу билан бирга, улардаги қўрғошин ва симоб миқдори 2050 йилга бориб деярли 1,4 минг тоннага етиши мумкин. Бу моддалар, ўз навбатида, атроф-муҳитга ва инсон саломатлигига турли даражада зарар этказади.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Таълим ва тадқиқот институти (УНИТАР) маълумотларига кўра, 2019 йилда Ўзбекистонда 139,7 минг тонна электрон чиқиндилар ишлаб чиқарилган. Худди шу даврда, Электрон чиқиндиларнинг глобал мониторинги маълумотларига кўра, дунёда унинг 53,6 миллион тоннаси ишлаб чиқарилган, бироқ уларнинг атиги 17,4 фоизи йиғиш ва қайта ишлаш бўйича расмий ҳужжатлар билан бирга келган.
“2014 йилдан буён бу кўрсаткич 1,8 миллион тоннага ошди, электрон чиқиндиларнинг умумий ҳажми эса 9,2 миллион тоннага ошди. Бу шуни англатадики, қайта ишлаш фаолияти дунёда электрон чиқиндиларнинг ўсиш суръатларига мос келмайди”, - дейилади ҳисоботда.
Ўзбекистонда чиқиндиларни бошқариш тизими такомиллашган, бироқ мамлакатда ҳали ҳам электрон чиқиндиларни бошқариш тизимини ривожлантириш жараёни давом этмоқда, дейди экспертлар. “Чиқиндилар билан ишлаш соҳасидаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида”ги ҳукумат қарорига кўра, йирик ҳажмли маиший чиқиндиларга, хусусан, маиший техника, техник жиҳозлар ва оргтехника киради. Ҳужжатда кўрсатилганидек, бундай чиқиндилар уй-жой мулкдорлари ширкатлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ёки бошқарув компанияси томонидан белгиланган вақтинчалик, махсус ажратилган жойларда сақланиши керак. Шу билан бирга, хизмат кўрсатувчи ташкилот катта ҳажмдаги маиший чиқиндиларни алоҳида тўлов эвазига олиб чиқади.
Республиканинг 9 шаҳрида – Андижон, Нукус, Бухоро, Жиззах, Қарши, Навоий, Термиз, Гулистон ва Урганчда йиғиш, ташиш, саралаш бўйича ихтисослаштирилган кластерлар ташкил этилгани қимматбаҳо қаттиқ маиший чиқиндиларни қайта ишлаш самарадорлигини ошириш йўлидаги муҳим қадам бўлди.
Ўзбекистонда айни пайтда таркибида симоб бўлган лампаларни йиғиш ва қайта ишлаш, электрон чиқиндиларни бошқариш тизими ишлаб чиқилмоқда.
Экология вазирлиги маълумотларига кўра, республикада электр ва электрон ускуналар чиқиндиларини йиғиш ва қайта ишлаш учун инфратузилмани яратиш жараёни давом этмоқда. Бунга ихтисослашган компаниялар қаторида “Ўзметкомбинат” АЖ, “Ўзвторцветмет” АЖ, “Toshrangmetzavod Recycling” масъулияти чекланган жамияти, “Олмалиқ КМК” АЖ бор.
Мутахассисларнинг фикрича, кенгайтирилган ишлаб чиқарувчи масъулияти электр ва электрон ускуналар чиқиндилари бошқаруви муаммосини ҳал қилишга ёрдам беради. Бу усул турли мамлакатларда ва саноатда қўлланилади. Ушбу механизмнинг асосий ғояси йиғиш, иккиламчи ресурслардан максимал даражада фойдаланиш ва йўқ қилиш учун чиқиндилар ҳажмини камайтиришнинг самарали тизимини яратишдир.
“Бу Ўзбекистонда 2019-2028 йилларга мўлжалланган қаттиқ маиший чиқиндиларни бошқариш стратегиясида белгиланган ва қаттиқ маиший чиқиндиларни бошқариш соҳасида барқарор тизимни шакллантириш ва ривожлантиришга қаратилган чиқиндиларни бошқариш бўйича миллий сиёсатга мос келади”, - деб тушунтирди Экология вазирлиги.
Шу муносабат билан форум иштирокчилари Ўзбекистонда ишлаб чиқарувчиларнинг кенгайтирилган масъулиятини жорий этиш бўйича “йўл харитаси”ни муҳокама қилдилар.
“Маҳсулот ишлаб чиқарувчилар ва етказиб берувчиларнинг молиявий кўмагисиз электрон чиқиндиларни йиғиш ва қайта ишлаш тизимини ишлаб чиқишнинг иложи йўқ. Шунинг учун ишлаб чиқарувчининг кенгайтирилган масъулиятини жорий этиш Ўзбекистонда устувор вазифалардан биридир”, — дейилади ҳужжатда.
Мутахассисларга кўра, электрон чиқиндиларни йиғиш ва қайта ишлашни фаол ривожлантириш нафақат экологик жиҳатдан фойдали, балки иқтисодий самара ҳам беради.
“Масалан, 2050 йилгача ҳосил бўладиган чиқиндиларнинг умумий ҳажмидан қайта ишлаш натижасида 1,1 миллион тоннадан ортиқ темир, 195 минг тонна алюминий, 392 минг тонна пластмасса олиш мумкин”, - дея хулоса қилди форум иштирокчилари.