Германия Россия ўғитларини харид қилишни 334 фоизга оширди. Ўзида ишлаб чиқариш жуда қимматга тушмоқда. Берлин газ қарамлигидан халос бўлишга уринган эди, энди бўлса Москвага бошқа турдаги қарамликка тушиб қолди. Амалдорлар бундан норози ва импортни тақиқлашни талаб қилмоқда.
Ҳар ҳолда газ эмас
Газ импорти тақиқланиши Европа саноатининг барча тармоқларига таъсир қилди. Хусусан, Европа Иттифоқида кимёвий моддалар ишлаб чиқариш бир неча баробар қимматлашди. Шундай қилиб, Германияда харажатлар 150 фоизга ошди, деб ёзади “Bild” нашри. Шунинг учун Россиядан харидларни кўпайтиришга тўғри келмоқда.
Ўтган йилнинг июль ойидан жорий йилнинг июнигача Берлин азотли ўғитлар импортини 334 фоизга оширди. Мавсум давомида маҳаллий маҳсулотнинг умумий ҳажмдаги улуши 5,6 фоиздан 18 фоизга (аниқроғи 38,5 минг тоннадан 167 минг тоннагача) ўсди, дея маълум қилди Германия қишлоқ хўжалиги саноати уюшмаси. Умуман олганда, Европа Иттифоқи бир йил олдингига қараганда беш баравар кўп импорт қилди.
“Berliner Zeitung” (BZ) нашрининг фикрича, ҳажмлар ҳар қандай ҳолатда ҳам ўсади, чунки санкцияларни ўғитларга алоқаси йўқ. Бироқ бундай жадал ўсиш “мустақиллик учун курашчилар”ни хавотирга солади. Қишлоқ хўжалиги уюшмаси директори Мартин Мэйнинг таъкидлашича, кимёвий моддалар ишлаб чиқаришдаги харажатларнинг 90 фоизи мовий ёнилғига тўғри келмоқда. Россиянинг энергия манбаларидан воз кечишга бўлган барча уринишларига қарамай, Германия улар учун тўлашда давом этмоқда – фақат бошқа шаклда.
“Bild” нашрининг ёзишича, немис саноатчилари рақобатга дош бера олмаяпти ва банкрот бўлмоқда. Энг йирик кимёвий концерн BASF Людвигсхафендаги аммиак заводининг ёпилишини аллақачон эълон қилди. Хавф остида қолган яна бир гигант "SKW Stickstoffwerke Piesteritz GmbH" (SKWP) бўлиб, унда ўн мингга яқин ходим ишлайди. "Иккинчи жаҳон уруши, Совет экспроприацияси, ГДР давридан омон қолган" завод Европа Иттифоқининг узоқни кўра билмайдиган сиёсати туфайли ўз фаолиятини тўхтатиш хавфи остида, дейилади мақолада. Хуллас, муаллифлар арзон газдан воз кечишни эмас, балки ҳукумат томонидан “қонли ўғитлар”ни тақиқламаганини танқид қилишмоқда.
Танлов йўқ
Молия вазирлари ва алоҳида вилоятлар ҳокимлари ҳукуматдан қатъий чоралар кўришни талаб қилмоқда. Уларнинг таъкидлашларича, Россия газнинг ички нархини ўз хоҳишига кўра белгилаб, бозорни арзон ўғитлар билан тўлдирмоқда. Бу Европа корхоналарини, камида, ишлаб чиқаришни камайтиришга мажбур қилмоқда. Бироқ ҳозирча мурожаатлар ҳеч қандай натижа бермади.
Мутахассисларнинг қайд этишича, Европада муқобил йўл йўқ. Ишлаб чиқариш инқирози ўтган йили бошланган ва ҳозирги воқеалар фақат узоқ муддатли оқибатлардир.
Бозор тузилмаси корхоналарнинг даромадлари устидан назоратни назарда тутмайди, шунинг учун тармоқлар йўқотишларини бир-бирининг ҳисобидан қоплашга ҳаракат қилмоқда. "Минерал ўғит ишлаб чиқарувчилар бу йил газ нархининг пасайишидан тинчланмади, энергетика компаниялари уни ўтган ойлардаги юқори суръатларда сотишда давом этмоқда. Улар кўпроқ даромад олмоқда, кимё заводлари эса ёпилиш арафасида", – дея тушунтиради мустақил саноат эксперти Леонид Хазанов.
Бундай шароитда Россия ўғитларини тақиқлаш мамлакат қишлоқ хўжалигини таназзулга учрашига асос бўлади. Фермерлар уларни юқори тарифларда харид қила олмайдилар, ҳосилни йўқотишни ёки банкрот бўлишни бошлайдилар. Шу қаторда, Россия ишончли ўғит етказиб берувчи, узоқ муддатли ҳамкорлик тарафдори ва ўзаро манфаатли шартлар асосида иш олиб боришга қодир, дейди Россия ҳукумати қошидаги Молия университетининг “Логистикадаги рақамли технологиялар” лабораторияси раҳбари Дмитрий Тарасов.
Бироқ, унинг фикрига кўра, янги тақиқ жорий этилиши эҳтимоли катта. Албатта, бу Европа Иттифоқи мамлакатлари иқтисодига зарба беради, аммо мантиқсиз сиёсийлаштирилган қарорлар қабул қилиш улар учун янгилик эмас.
Россиядан хавотир олмасалар ҳам бўлади
Бироқ, воқеаларнинг бундай ривожи билан ҳам, Россия ишлаб чиқарувчилари зарар кўрмайди, таҳлилчилар бунга аминлар. “Улар янги ҳамкорларга, жумладан, газ ва нефть-кимё саноатига эга бўлмаган ва тайёр маҳсулотга муҳтож ривожланаётган мамлакатларга эътибор қаратмоқда”, – деди Тарасов. Бунга Осиё, Африка ва Лотин Америкаси давлатлари киради.
Россия иқтисодиёт университетининг Иқтисодиёт кафедраси доценти Александр Тимофеевнинг маълум қилишича, маҳаллий кимёвий моддалар юздан ортиқ мамлакатларда сотилади. Россиядан карбамиднинг жаҳон экспортидаги улуши 12%, калий хлорид 20% ни ташкил қилади. Саноат етакчилари – "ЕвроХим", "ФосАгро" ва "Акрон" сўнгги ривожланиш стратегияларини ва жараёнларни рақамлаштиришни қўлламоқда. "ФосАгро" ушбу корпорациялар жуда катта даромад олишга қодирлигини исботлади. Уч-тўрт йил ичида улар ишлаб чиқаришни 35-37 миллион тоннага етказишни режалаштирмоқда”, — дея қўшимча қилади эксперт.
БМТ ҳисоботида Россиядан ўғитлар экспорти 70 фоизга ошгани кўрсатилган. Ҳиндистон, Туркия ва Вьетнам асосий харидорлар бўлиб қолмоқда. Бразилия энг йирик импортёрга айланди ва ҳозирда Африка иттифоқи етказиб беришни кенгайтириш устида ишламоқда.
15 йил давомида саноат ишлаб чиқариш ҳажмини икки баравар оширди. Беш йил ичида икки триллион рублдан ортиқ сармоя киритиш режалаштирилган. "Бу айланма ва фойдани икки баравар оширади", - таъкидлайди Тимофеев. Ҳозирда Россия маҳаллий компаниялари жаҳон айланмасининг олти-етти фоизини ташкил қилади ва Хитойдан кейин иккинчи ўринда туради. Россияда ҳам, бутун дунёда ҳам кимёвий моддаларга бўлган эҳтиёж йилдан-йилга 10-20% га ортиб бормоқда.
Мутахассисларнинг фикрича, агросаноат мажмуасининг муваффақияти туфайли истеъмол йилига 10-15 фоизга ошади. Шу сабабли ҳатто Европа бозорининг эҳтимолий йўқолиши ҳам ишлаб чиқаришга ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди.