АҚШ ва НАТОнинг тажовузкор ташқи сиёсати Европа ва Осиёни турли интенсивликдаги ҳарбий можароларга ундамоқда - халқаро хавфсизлик тизими деградацияга юз тутмоқда.
Яқин йиллар ва ўн йилликларда Россияга юзлаб ва минглаб янги ҳарбий самолётлар ва учувчилар керак бўлиши мумкин. Сибирь авиақурувчилари ишлаб чиқаришни кўпайтираётган Як-130 ноёб ўқув-машғулот машинаси Россия Федерацияси Ҳаво-космик кучлари кадрлар салоҳиятини тез фурсатда оширишга ёрдам беради.
Иркутск авиазаводи 11 июль куни РФ Мудофаа вазирлигига тўртинчи-бешинчи авлод жанговар самолётларини энг замонавий даражада бошқаришни ўргатадиган Як-130 самолётларнинг янги партиясини етказди. Шу билан бирга Авиақурувчилар қўшма корхонаси раҳбари Юрий Слюсарь авиазавод давлат мудофаа буюртмаларини графикка мувофиқ амалга ошираётганини ва 2023 йилда таъминлаш учун кейинги партиялар самолётлари ишлаб чиқарилаётганини алоҳида таъкидлади. Аввалроқ РФ Мудофаа вазирлиги 100 та Як-130 самолётларинги олган эди ва 2023 йили 25 та мана шундай машиналарга шартнома имзолади.
Як-130 – икки ўринли реактив ўқув-жанговар самолёти бўлиб, тўртинчи ва бешинчи авлод самолётларида учувчиларни жанговар тайёрлаш учун мўлжалланган. У объектив бошқарув тизими, компютер синфлари, парвозлар ва ихтисослаштирилган тренажёрларни бирлаштирган юқори технологияли ўқув мажмуасининг асосий таркибий қисми ҳисобланади. Мослашувчан дастурий таъминот Як-130 га ҳавода турли машиналарнинг, жумладан, Су-35С ва Су-57 оғир қирувчиларининг ҳаракатларини саҳналаштириш имкониятини беради.
Самолет оғир қуроллар ташиш хусусиятига эга. Жанговар ҳаракатлар давомида Як-130 3000 кг гача бўлган ракета-бомба юкламаси билан енгил хужумчи вазифаларини самарали ҳал қилишга – ер усти ва ҳавода нишонларини оддий ва мураккаб об-ҳаво шароитларида йўқ қилишга қодир.
Россиянинг Як-130 самолёти тўққизта дунё рекордини ўрнатишган. Ушбу самолётда чет элда ҳам оммалашган ва Жазоир, Бангладеш, Беларусь, Лаос ва Мьянмада муваффақиятли фойдаланиб келишмоқда. “Росмудофааэкспорт” маълумотларига кўра, сўнгги йилларда хорижий буюртмачилар 160 та Як-130 самолётларини қабул қилиб олишган ва яна 100 та шундай машина учун шартнома имзолашган.
Шафқатсиз актёр
Самолёт ихчам ва қудратли кўринади. Қанот очилиши – 9,72 м, узунлиги – 11,49 м, баландлиги – 4,76 м, максимал парвоз массаси – 10 т. Иккита турбореактив АИ-222-25 двигателлари электрон-рақамли йўналтириш тизимлари билан 12500 м баландликка кўтариш ва нишонга 1300 км гача бўлган масофага уч тонна турли ўқ-дориларни - бошқариладиган ва бошқарилмайдиган ракеталарни, тузатилган ва эркин тушадиган авиабомбаларни етказиб беришга имкон беради. Бундан ташқари, бортда икки стволли 30 мм пушка бор. Як-130 нинг максимал тезлиги соатига 1050 км, амалий масофаси 2 100 км.
Тажрибали ҳарбий учувчиларнинг таъкидлашича, Як-130 жанговар хусусиятлари эски Л-39 га қараганда кўпроқ, барқарорлик (бошқарилувчанлик) параметрларини ўзгартириш орқали бошқарув тизимини қайта конфигурация қилиш ҳар хил турдаги самолётларнинг парвозини саҳналаштириш имконини беради. Як-130 ажойиб баландлик ва тезлик хусусиятларига эга, мукаммал манёвр қобилияти сабабли учувчига парвоз қилиш учун жуда қулай. Самолёт навигация нуқтаи назаридан ҳам жуда яхши, иккита тизимли сунъий йўлдош навигациясига эга - ГПС ва ГЛОНАСС, улар биргаликда ёки алоҳида ишлатилиши мумкин. Як-130 ўқув ва жанговар салоҳиятни уйғун бирлаштиради, амалда “борт интеллект” нинг барча имкониятлари ҳам аниқланмаган.
Самолёт тўрт марталик захирага эга бўлган рақамли парвозларни бошқариш тизими билан жиҳозланган. Капитуляция қилинадиган ўриндиқлари турли фавқулодда вазиятларда, ҳатто нол тезликда ёки нол баландликда ҳам экипажнинг (кабинаси устки ойнаси орқали) самолётн хавфсиз тарк эьтишини таъминлайди.
Авиатехниклар Як-130 ни техник хизмат кўрсатиш қулайлиги ва оддийлиги учун қадрлашади. Ҳаво қабул қилувчининг ҳимоя қопқоқлари ва паст босимли шиналар билан қўниш мосламаси туфайли машинани асфалтланмаган аэродромларда ишлатиш мумкин. Самолёт учиш-қўниш йўлагидан тахминан 12 сонияда кўтарилади, унга 800 метрдан кўп тезлашиш масофаси керак эмас. Як-130 ресурси 10 минг парвоз соати ёки 30 йил фойдаланишга мўлжалланган. Як-130 жанговар ўқув самолётининг қурол билан давлат синовлари 2009 йил декабр ойида муваффақиятли якунланди ва 2010 йил феврал ойидан бошлаб самолётлар Россия Ҳаво-космик кучларига етказиб берилди.
Американинг "The National Interest" журнали аввалроқ ёрқин келажак кутаётган Як – 130 енгил жанговар самолёти ҳақида сўзлаб берган эди. Аслида, бу келажак аллақачон келган. Халқаро кўргазмаларда Як-130 фақат 4++ авлод самолётлари эриша оладиган юқори пилотаж фигураларини мукаммал бажара олиши билан мутахассислар ва томошабинларни ҳайратга солмоқда. Шу билан бирга, Қўшма авиация корпорацияси самолётнинг имкониятлари ва жанговар салоҳиятини доимий равишда оширишга интилмоқда - қурол-яроғ турлари кўпаймоқда, энг янги разведка ва электрон уруш тизимлари бирлаштирилмоқда.
Як-130нинг 11 июл куни етказиб берилган партиясига келсак, шуни таъкидлаш керакки, ёз бошида Россия Ҳаво-космик кучлари сафига янги Су-30СМ2 ва Су-35С қирувчи самолётлари ҳам сезиларли даражада қўшилди. Ту-160М стратегик ракета ташувчилари флоти ўсиб бормоқда. Ва умуман олганда, 2023 йилда Россия мудофаа саноати корхоналари томонидан қўшинларга барча қурол тизимларини етказиб бериш беш баравар оширилди.