ТОШКЕНТ, 29 дек - Sputnik. Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров тугаётган йилни сарҳисоб қилар экан, РИА Новости агентлигига берган интервьюсида бугунги куннинг долзарб масалаларида тўхталиб ўтди.
- Сизнингча, ҳозир Украинада Москва музокарага тайёр бўладиган сиёсий куч ёки сиёсатчи борми ва яқин келажакда бундай рақам пайдо бўлиши мумкинми?
-Украиналик сиёсатчиларнинг ҳозирги "тўдаси" музокара олиб боришга қодир эмаслиги ҳаммага яхши маълум бўлган. Уларнинг аксарияти - очиқ русофоблардир.
Эслатиб ўтамиз, махсус ҳарбий операция бошланган вақтидаёқ Владимир Зеленский музокаралар столига ўтириш ташаббуси билан чиқди. Биз буни рад этмадик ва унинг вакиллари билан учрашувга келишиб олдик. Музокараларнинг бир неча раундлари ўзаро мақбул келишувларни топиш мумкинлигини кўрсатди. Бироқ февраль ойида бошланган музокара жараёни Зеленский муҳим қарорлар қабул қилишда мутлақо мустақил эмаслигини кўрсатди. Апрель ойида эса, жанговар ҳаракатларни давом эттиришдан манфаатдор бўлган англо-сакслар талабига биноан у тезда музокараларни тўхтатди ва ўз позициясини кескинлаштирди.
Шубҳасиз, Киев мулоқотга тайёр эмас. Зеленский ҳар хил ғоялар ва “тинчлик формулаларини” илгари сурар экан, Ғарб ёрдамида қўшинларимизни Россия ҳудудидан Донбасс, Қрим, Запороже ва Херсон вилоятидан олиб чиқиб кетиш, Россияни "халқаро трибуналларда айбдор қилиш", товон пули тўлашга эришиш ва шунга ўхшаш каби хом хаёлларни орзу қилади.
Албатта, бундай шароитда ҳеч ким билан гаплашмаймиз. Киев режими назорати остидаги ҳудудларда адекват сиёсатчилар қолганми ёки йўқлигини айтиш қийин, айниқса, ўзгача фикрни бостириш ва ўзгача фикрдагиларга нисбатан суддан ташқари репрессия амалиёти кенг тарқалган. Кейинроқ Киевда қандайдир соғлом сиёсий арбоб пайдо бўлиши мумкинми? Яшасак кўрамиз.
- ЕХҲТдаги вазиятни ҳисобга оладиган бўлсак, Москва ташкилотдаги ваколатини сақлаб қолиш зарур деб ҳисоблайдими? Ундаги аъзолигимизни тўхтатиб қўйиш масаласи туғилиши мумкинми?
– Очиқ айтаман: ЕХҲТда ишлар яхши кетмайди. Ташкилот тенг ҳуқуқли мулоқот ва ҳамкорлик платформаси сифатида яратилган, бироқ сўнгги бир неча йил ичида у чуқур инқирозга учради. Ғарб ЕХҲТни ўзининг жамоавий манфаатларини илгари суриш воситаси сифатида қабул қилади ва уни тарғибот жанглари майдонига айлантирди. 2022 йилда ташкилотнинг амалдаги раиси Полша бўлиб, ўзининг очиқ аксил-Россияга бўлган муносабатига эга эди. Бизнинг баҳомизга кўра, поляклар фақат бир нарсада муваффақият қозонишди – улар ЕХҲТ фаолияти самарадорлигини нолга туширишди.
Бу биз учун кутилмаган ҳол эмас эди. Ахир, умуман олганда, Ғарб давлатлари - ва улар, асосан, ЕХҲТ ва НАТО аъзолари - Вена ташкилоти фаолияти тамойилларини, унда қабул қилинган асосий ҳужжатларнинг руҳи ва ҳарфини узоқ вақт ва мақсадли равишда бузган. - шу жумладан, энг юқори даражада - Европа хавфсизлиги соҳасида.
Масалан, НАТОнинг кенгайиши, унинг ҳарбий инфратузилмасини Россия чегараларига яқинлаштириш, бошқаларнинг хавфсизлиги ҳисобига ўз хавфсизлигини мустаҳкамламаслик мажбуриятини қўпол равишда бузади. Ҳозир биз собиқ ҳамкорларимизнинг ғаразли, узоқни ўйламайдиган сиёсати самарасини кўряпмиз, уларнинг обрў-эътибори бутунлай сўнди. Ва сабоқлардан бири шундаки, агар биз биргаликда ишлашга қайтсак, бу янги асосда амалга оширилиши керак, чунки эски ёндашувлар энди ишламайди.
– Умумий ҳаракатлар режаси (СВПД) атрофидаги вазиятни қандай баҳолайсиз? Ҳужжатдаги ишларни тиклаш жараёнида "қайтиб бўлмайдиган нуқта" ўтдими? Агар шундай бўлса, бу минтақада ва умуман халқаро майдонда кескинлашувнинг янги босқичи хавфи билан тўлами?
- Россия дипломатияси мағлубиятга мойил эмас. Айнан ғарбликлар ҳамма нарса йўқолиб кетди, дейишади. Улар яна дунёни Эрон таҳдидидан қўрқитмоқчи. Тўғри, улар Қўшма Штатлар БМТ Хавфсизлик Кенгашининг 2231-резолюциясидаги ўз мажбуриятларини бузган ҳолда “ядровий битим”ни бузишга қарор қилмагунча, СВПД самарали ишлаганини эслашни ёқтирмайдилар. Бу 2018 йилнинг май ойида бўлганди.
Техник нуқтаи назардан, ушбу тарихий келишувларни “қайта бошлаш” бўйича музокаралар асосий ёндашувлар белгилаб олинадиган босқичга етди ва масъулиятли қарорлар қабул қилиш вақти келди. Биз бундай ривожланишга тайёрмиз. Президент Владимир Путин бир неча бор таъкидлаганидек, тинчлик сари энг қисқа ва самарали йўл - барча иштирокчилар ўз мажбуриятларига қатъий риоя қилишидир. Ҳамма нарса шу асосда қурилган.
Биз оддий ва тушунарли моделни таклиф қилдик: Қўшма Штатлар ва Эрон бир вақтнинг ўзида ва босқичма-босқич бир-бирига қараб ҳаракат қилмоқда, аста-секин СВПДнинг барча талабларини бажаришга қайтади. Барча тафсилотлар энг кичик деталларгача ишлаб чиқилган. Агар сиёсий ирода бўлса, бундай сценарийни амалга оширишимиз мумкин.
Яна бир нарса шундаки, шартномани амалга ошириш марра чизиғига етганда америкаликлар ва европаликлар Эрондаги ички сиёсий вазиятни тебратиб ларзага келтириш орқали, шартномани амалга оширишни секинлаштиришди.
Ноябрь ойида эса улар МАГАТЭ Бошқарувчилар кенгашида Эронга қарши резолюция билан нишонланди, бу резолюция нафақат Хитой, балки бир қатор бошқа давлатлар томонидан ҳам қўллаб-қувватланмади. Бундан ташқари, ғарбликлар БМТ Хавфсизлик Кенгашида Россияга Эрон "дронлари"ни етказиб бергани муносабати билан шов-шув кўтардилар. Одатдагидек, ҳамма нарса "эҳтимол" услубида, улар фактларни келтира олмайдилар ва ҳаракат қилмайдилар.
Шу билан бирга, ҳаёт СВПДнинг оқилона альтернативаси йўқлигини исботлади. Биз машҳур “Б режаси” ва бошқа номақбул вариантлар ҳақида тахмин қилишни масъулиятсизлик деб ҳисоблаймиз. Уларга ўтиш кескинлашувга, қуролланиш пойгасига, қайтарилмас оқибатли очиқ тўқнашувга олиб келади.
Эрон атрофидаги вазиятни узоқ муддатли нормаллаштириш учун Россия Форс кўрфази ҳудудида Коллектив хавфсизликни таъминлаш концепциясини илгари сурди. Ўтган йили у "кўрфаз" давлатларининг пойтахтларига кўриб чиқиш учун тақдим этилган. Бу ерда ҳал қилувчи сўз минтақа мамлакатларига тегишли бўлиб, улар қарама-қаршиликларни енгиб ўтишлари ва ишончни сақлаш ва хавфсизлик хавфларини камайтириш учун мустаҳкам архитектурани яратишлари керак.
- Россия яқин ойларда Арманистон ва Озарбайжон тинчлик шартномасини имзолашини умид қиладими ва унга Тоғли Қорабоғ мақоми ҳам кирадими?
- Бу саволни музокара олиб бораётган томонларга, яъни Боку ва Ереванга мурожаат қилиш мантиқан тўғрироқ. Айнан улар алоқалар динамикасини белгилайдилар ва келажакдаги тинчлик шартномасининг мазмунини белгилайдилар. Озарбайжон ва Арманистон билан стратегик шериклик ва иттифоқчилик муносабатларига эга бўлган Россия бу жараёнга ҳар томонлама – озарбайжонлик ва арманистонлик дўстларимиз манфаатдор бўлган шакл ва ҳажмда ёрдам бермоқда.