Кескин стратегия тарафдорлари, яъни Россияни ёмонотлиқ қилиш ва у билан умумий қарама-қаршиликни давом эттиришга пул тикаётганлар, ўхшаш манфий муносабатнинг бўлмаслиги, Россия таклифларини муҳокама қилишга розилик бериш ҳақида гапирмаса ҳам бўлади, нафақат Россияга ён бериш, балки Путинни уни “Украинага ҳужумга” туртиб қўювчи рағбатлантириш ҳам бўлишидан хавотир олишмоқда.
“The Wall Street Journal” нашрининг ёзишича, “Путин талаблари АҚШ ва НАТО ҳақорат қилмоқда” ва “унинг мустаҳкамланаётган ишончини, эҳтимол, Ғарб уни тўхтатиш учун бирор бир жиддий иш қилмаслиги қатъий ишончини намойиш этмоқда”.
Россиянинг у Украинага ҳужум қилмоқчи эмаслигига атлантчиларни ишонтириш беҳуда, қолаверса, Ғарбнинг ўзи уйдириб чиқарган “рус таҳдиди” воқелигига ўзи ишониб қолган ҳозирги шароитларда бизнинг ўзимизнинг тинчликсеварлигимизни исботлаш нафсиз.
Бир ой олдин Владимир Путин айтганидек, қўявер, бироз асабийлашишсин, “сўнгги огоҳлантиришларимиз барибир муайян таъсир кўрсатади” ва Ғарбда узоқроқ “маълум кескинлик” сақланиши учун зарур.
Бошқача қилиб айтганда, Ғарбда йиғилган русофоб энергияни ўзига қарши йўналтиришга уринмоқдамиз.
Боз устига атлант стратегларининг идрокли қисми Россия манфаатларини эътиборга олмаслик сиёсатининг фойдаси йўқлигини тушунади: Россия билан нафақат балки келишиб олиш мумкин, балки зарур ҳам.
Ҳар ер ва ҳар нарсада ҳам буни амалга оширишнинг иложи йўқ, лекин ўзаро манфаатларни инобатга олиш бўлса, унда келишиб олиш эҳтимоли бор. Бу турли минтақавий муаммолар ва можароларга ҳам тааллуқли.
Ахир Россиянинг собиқ совет ҳудудидан ташқарида манфаатлари ҳам бор – унга нисбатан максимал қатъий чизиқларни ўтказамиз. Бизнинг дунёнинг деярли турли минтақаларида манфаатларимиз бор. Устига устак географик жойлашишимизни инобатга олган ҳолда, бу минтақалар катта қисми билан биз учун қўшнилардир.
Ҳақиқатдан, Россия Норвегия билан ҳам, Мўғилистон билан ҳам чегарадош нафақат евроосиё державаси, - биз яна Тинч океани державаси. Бошқача қилиб айтганда, нафақат Хитой ва Япония, балки бутун Жануби-Шарқий Осиё минтақаси ҳам – АСЕАН мамлакатлари – биз учун яқиндир.
Яқин Шарқ – бу умуман чегараолди минтақаси, чунки Каспийда Эронга қўшнимиз. Фақат Жанубий Америка (гарчи бизни Тинч океани ажратиб турсада) ва Африка чегаралариздан узоқда, бироқ у ерда ҳам бизнинг жиддий манфаатларимиз ва тарихий алоқаларимиз бор. Совет даврларида бўлгани каби бутун дунёни Россия учун кураш майдони деб кўриш Ғарб учун ақлсизлик.
Биз учун дунёда хаос бошланишига, дунёнинг айрим минтақларида беқарорлик юзага келмаслигига йўл қўймаслик ўта муҳим. Бу минтақаларнинг катта қисми қўшниларимиз бўлгани ва қўшни кўчадаги ёнғин бизга керакмаслиги учун.
Россия янги дунё тартибини хоҳлайди ва уни яратиш устида иш олиб бормоқда, ишончимиз комилки, уни бошқа держава-цивилизациялар билан биргаликда барпо қиламиз. Бироқ бизга анлантик лойиҳанинг барбод бўлишининг секинлашиши эмас, балки тугаб бораётган анлантик, ғарб даврдан янги дунёга назорат қилинувчи ўтиш зарур.
Ва бу, айтганча, Ғарбнинг ўзининг стратегик манфаатларига жавоб беради. Унга бўлиш қўлидан келмаган гегемон позициядан нуфузли глобал ўйинчи позициясига бошқариладиган ўтиш керак. Кейин ҳаммаси Афғонистон усулидаги ваҳимали қочишга айланмаслиги учун Яқин Шарқдан чекинишнинг обдон ўйланган режаси зарур.
“The Foreign Policy”да пайдо бўлган Анатол Ливеннинг “Яқин Шарқда Россия ҳақ” мақоласи қизиқ. Ливен нима сабабдан биз доимо Россия халқаро тартибни бузишга интилмоқда деб гапирамиз:
“Минтақада сўнгги йигирма йил ичида кво мақомини жиддий бузувчи сифатида айнан АҚШ бўлган. Россия асосий масалалар бўйича Америка сиёсатига қарши турди ва бу вақт ўтиши билан нафақат Москва ва минтақа, балки ҳатто АҚШ ва Ғарбнинг нутқаи назаридан тўғрилиги маълум бўлди”.
Табиийки, Россия ўз сиёсатини ўз манфаатларидан келиб чиқиб ишлаб чиқмоқда. Аммо у Ғарбнинг манфаатларига мос келиши тасодиф эмас. Россия ташқи сиёсат ва Яқин Шарқ давлатларининг хавфсизлиги соҳасидаги хатти-ҳаракатлари нафақат ўзига садоқатли, балки айрим қисмлари америка элитасига яқин бўлган ҳисоб-китоб асосида қурилган.
Анатол Ливен Владимир Путин америкаликларнинг Ироққа бостириб киришларига, Ливия операциясига қарши чиққани ва умуман давлатларнинг барбод бўлиши ва хаосни башорат қилиб, “демократия экспорти” уринишларини қоралаганини эслатган. Натижада бу рўй берди, яъни руслар ҳақ бўлиб чиқди, америкаликлар эса йўқ.
Шу билан бирга америкаликлар баъзан реалист бўлишлари мумкин эди: Ливен 2011 йилда Жо Байден ва Ҳиллари Клинтон Обамага Миср президенти Муборак истеъфоси талабини қўллаб-қувватламаслик маслаҳат беришгани, чунки унинг ўрнини босувчи ҳеч ким йўқлигини айтишганини эслатган.
Уларни араб дунёсидаги улар учун муҳим бўлган мамлакатдаги хаос бизга дўст бўлган Сурияда Асадни ағдаришни хоҳламаган Россияни қўрқитгандек қўрқитди. Ахир Яқин Шарқдаги умумий ёнғин Штатлар айби билан бошланди-ку: америкаликлар ўзларининг Ироққа бостириб киришлари билан Пандора қутисини очишди.
Ливен нима сабабдан Россия идрокли америкалик маслаҳатчилар тарафдори бўлган ўша чизиқлар учун қораланишга сазоворлигини тушуниш қийинлигини ёзади. Гарча бу ерда бари аён бўлсада, Вашингтон шунчаки Россияни ушлаб туриш ва унга қарши кураш мантиғи билан ҳаракат қилади.
Ҳозир Байден маъмурияти Россия билан икки мамлакат манфаатлари мос келган жойларда ҳамкорлик қилишга тайёрлигини маълум қилмоқда, дея эслатади Ливен:
“Сўнгги йигирма йил мобайнидаги Яқин Шарқ тарихи, ҳеч бўлмаганда, бу соҳада ҳамкорлик қилиш учун мустаҳкам асос борлигини исботламоқда. Аммо унинг кейинги ривожланиши учун америкалик сиёсатчилар, ҳеч бўлмаса ўзлари учун, Россия кўп маротаба ҳақ бўлиб чиққани, Америка эса йўқлигини тан олишлари шарт”.
Бундай тан олишга умид борми? Бу саволга жавоб биринчи навбатда Россия учун эмас, балки АҚШ учун муҳим. Чунки уларнинг ўзлари Яқин Шарқда қазиган чоҳидан чиқишлари керак. Ўз хатоларини тушунмасдан, Штатлар вазиятни ёмонлаштиришади, холос. Россия манфаатларини инобатга олмаган ҳолда минтақада ҳаракат қилиш мутлақо имконсиз.
Бу нафақат Яқин Шарққа тааллуқли, бироқ айнан у ерда бир-бирининг ўзаро манфаатларини мувофиқлаш сиёсатига ўтиш учун ҳақиқий имконият бор. Янги дунё тартиби остонада – уни эътиборсиз қолдирмаслик зарур.