АҚШ, Буюк Британия, Германия ва Франция аҳолисининг фикрича, қарама-қарши қарашларга тоқат қилмаслик демократия тамойилларига зиддир. Франция жамоатчилик фикри институти (IFOP) томонидан ўтказилган янги сўров натижалари шундан далолат бермоқда.
Франциянинг маркетинг ва сиёсат соҳасидаги энг қадимги жамоатчилик фикрини ўрганиш компанияси IFOP томонидан Sputnik учун шу йилнинг ноябр ойи охирида сўровнома ўтказилди. Унда 18 ёшдан ошган 4010 нафар респондент иштирок этди.
Сўров демократик деб ҳисобланган ҳозирги тенденциялар - бекор қилиш маданияти, танқидий ирқий назария ва жинсни ўзгартириш тарғиб қилишга қаратилган. Тадқиқот натижалари ҳақида батафсил - Sputnik материалида.
Цензурани ўрнатиш
Сўров натижаларига кўра, америкалик респондентларнинг 50 % ўз мамлакатларида пайдо бўлган ҳодисани бекор қилиш маданиятини қўллаб-қувватламайди. Бу хулқ-атвори, нуқтаи назари ёки мулоҳазалари муаммоли ёки ҳақоратомуз деб ҳисобланган одамларни жамоат жойларидан четлаштиришга ҳаракат қилишларидан иборат.
Бундай вазиятнинг энг ёрқин мисоли ёзувчи Жоан Роулинг билан бўлган жанжал бўлиб, у бир йил олдин Твиттерда трансгендерлар мавзусида пост ёзган. Натижада Гарри Поттер асари муаллифи ҳатто Поттер юбилейига бағишланган ҳужжатли фильмда ҳам иштирок этмаяпти.
Гарри Поттер коиноти ҳақидаги фильм 1 январда намойиш этилиши керак, аммо бу коинотнинг яратувчиси фильмда бўлмайди, чунки Роулинг кўпчиликдан фарқ қиладиган нуқтаи назарни билдирган.
Айни пайтда бекор қилиш маданиятининг тарқалиши Буюк Британия ва Германияда қўллаб-қувватланмайди (респондентларнинг 49 % бунга қарши чиқди), шунингдек, Францияда (38 %). Сўровда озчилик тарафдори: Германияда бу тенденцияни респондентларнинг атиги 29%, Буюк Британияда - 27%, АҚШ ва Францияда эса 33% ижобий деб топди.
Шуниси эътиборга лойиқки, яна бир иқтибосда ҳам худди шундай фикрлар ифодаланган - жамоат арбобларининг 150 нафар кишининг имзоси билан очиқ хатидан, жумладан, ёзувчи Салман Рушди, Пулитцер мукофоти совриндори Энн Эпплебаум, шахматчи Гарри Каспаров, тилшунос Ноам Хомский ва жазз мусиқачиси Уинтон Марсалис имзолари бор.
“... маданиятимизда цензура янада кенгроқ тарқалмоқда: қарама-қарши қарашларга тоқат қилмаслик, жамоатчилик танқидига дучор бўлиш ва тажовузкорлик одати ва мураккаб сиёсий муаммоларни ўзига ишончни кўр қилиш орқали ҳал қилиш тенденцияси ... ўзини хавф остига қўймасдан нима дейиш мумкин?"
Ирқчиликка янги йўл
IFOPсўровидаги яна бир банди -танқидий ирқий назария. Бу ирқчилик нафақат шахсий хурофот, балки ҳуқуқий, сиёсий ва ижтимоий меъёрларга ўрнатилган механизм, яъни бу меъёрларнинг барчасини ўзгартириш зарур деган фикрга асосланади.
Масалан, афро-америкалик қаҳрамонларни фильмларга жалб қилиш керак, гарчи спектакл тарихий бўлса ҳам ва қора танли қаҳрамонлар бўлмаган бўлса ҳам. Ушбу тамойилдан воз кечиш ирқчилик сифатида қабул қилинади.
Жорий йилнинг октябр ойида халқаро ОАВ Россия президенти Владимир Путиннинг Валдай форумидаги нутқини таҳлил қилганди. Кейин Россия раҳбари ирқчиликка қарши кураш мавзусининг хиралик билан тақдим этиш ижобий натижа бермаслигини, аксинча, одамлар ўртасида янада кўпроқ тўсиқларни яратишини айтди.
“Ирқчилик кўринишларига қарши курашиш – бу зарурий ва олижаноб ишдир, аммо янги маданиятида у тескари дискриминацияга, яъни “ирқчилик акси”га айланади”, - деди Путин.
Шу билан бирга, IFOP сўрови натижалари шуни кўрсатдики, респондентларнинг аксарияти - маълум бир ирқ вакилларини ажратиб кўрсатишга ҳаракат қилганда, жамият барибир одамлар ирқига қараб тенгсиз қабул қилина бошлаганига ишонадилар. Яъни, бу тамойил демократик эмас, чунки демократия тенг ҳуқуқлиликни акс этади.
Франциядаги респондентларнинг 45 %танқидий ирқий назария демократияга мос келмаслигини айтди. Шунга ўхшаш фикрни Германиядаги сўров иштирокчиларининг 55 %, шунингдек, Буюк Британияда сўровда қатнашганларнинг 44 % ва АҚШда 53 %.
Жинсни ўзгартириш пропагандаси
Европа жамиятида жинсни ўзгартириш ташвиқотига шубҳа билан қаралади. Масалан, Францияда респондентларнинг 42 %, Буюк Британияда респондентларнинг 44 %, АҚШда эса 48 % “Сиз жинсни ўзгартириш ҳақидаги маълумотни мактаб ўқув дастурига киритишни қўллаб-қувватлайсизми ёки қаршимисиз?” деган саволга салбий жавоб берган.
Германияда сўровда қатнашганларнинг 37 % мактаб ўқув дастурига жинсини ўзгартириш ҳақидаги маълумотларни киритишга қарши чиқди.
Шунингдек, сўров иштирокчиларининг аксарияти 16 ёшгача бўлган болалар балоғатга этишишни кечиктирадиган тиббий даволанишга розилик бериш ҳуқуқига эга бўлган қарорни қўллаб-қувватламайди. Айнан шу турдаги даволаш жинсни ўзгартириш учун қўлланилади. Французларнинг 52 %, немисларнинг 48 %, британияликларнинг 52 % ва америкалик респондентларнинг 48 % 16 ёшгача бўлган бола бундай қарорларни қабул қила олмайди, деб ҳисоблайди.