Андрей Коц. Узоқ масофали радиоалоқа илмий-тадқиқот институтининг (НИИДАР) ушбу ривожланиши Россияга жанубий чегараларини сезиларли даражада хавфсизлигини таъминлаш ва давлат чегаралари бузилишининг олдини олишга имкон беради. "Стратегия" Қора денгиз флотида мавжуд бўлган барча кузатув воситаларини қамраб олади. Тизим ва унинг имкониятлари ҳақида - РИА Новости материалида.
Денгиз – кузатув тизими
Замонавий денгиз кузатув тизимлари - умумий тармоққа уланган ва денгизни қирғоқ чизиғидан кўп километр узоқликда сканер қиладиган радиолокацион станциялар. Кема ҳаракатлари ҳақидаги барча маълумотлар қарор қабул қилинадиган ягона марказга узатилади. Масалан, тажовузкорни тўхтатиш ҳақида.
"Стратегия" ҳам радиолокация принципига асосланади", - дея тушунтиради " Арсенал Отечества" журнали бош муҳаррири Виктор Мураховский РИА Новостига.
“У реал вақт режимида қамров зонасидаги барча кемалар ва кемаларнинг координаталарини автоматик равишда аниқлайди. Денгиздаги кеманинг индивидуал тузилиши, тури ва мансублиги аниқлайди. Ва, албатта, бу ҳаракатнинг асосий параметрларини қайд этади: курс, тезлик. Менинг билишимча, худди шундай тизим Арктика зонасида жойлаштирилмоқда".
Экспертнинг сўзларига кўра, "Стратегия" Қора денгизни кузатиб борувчи барча радиолокацион станцияларнинг имкониятларини, ҳам қуруқликда, ҳам кемаларда бирлаштирганлиги билан ўзига хосдир. Олис ҳудудларни кузатиб бориш учун юқори қисмида жойлашган радарлар уланиши мумкин, минг километрдан ортиқ радиусдаги бўшлиқни сканер қилади. Янги технологиянинг асосий хусусияти юқори автоматлаштиришдир.
"Бугунги кунда Флотларнинг жанговар қўмондонлиги маркази"деб номланган мутахассислар денгиздаги вазиятни кузатиш билан шуғулланмоқда, - дейди Мураховский.
- Бу кўп жиҳатдан Совет давридаги тузилма. Операторлар катта ҳажмдаги маълумотларни қайта ишлашади, кўпинча қўлда. Бу худди шундай эди, масалан, ҳаво ҳужумидан мудофаа соҳасида бу ерда махсус лавозим бўлган - планшетист. Улар ҳаво ҳолатидаги барча ўзгаришларни шаффоф харитада маркер билан белгилашган. Энди компютерлар буни амалга оширмоқда. Мана энди янги тизимда автоматика ишларнинг кўп қисмини бажаради".
Ишлаб чиқувчиларга кўра, "Стратегия" нафақат радиолокациядан, балки сунъий йўлдош ва ер усти автоматик ахборот тизимларидан, паркнинг объект маълумотларини узатиш учун ички каналлардан ҳам фойдаланиш имкониятига эга бўлади. Бундан ташқари, у маълумотлар оладиган техник воситалар ва комплекслар билан икки томонлама режимда ўзаро таъсир қилади.
НИИДАР мутахассислари бу соҳада етарлича тажрибага эга эканликлари аниқ - улар “Воронеж-ДМ” ракета ҳужумлари тўғрисида огоҳлантириш тизими станциялари, “Подсолнух”, “Контейнер” уфқ радарлари ва бошқа кўплаб хизматларни яратишган.
Қора денгизда НАТО кемалари кўпайгани
Қора денгиздаги вазиятни назорат қилиш масаласи Россия учун долзарб. Сўнгги йилларда НАТО байроқлари бу ерга мунтазам келиб турарди. Сентябр ойи охирида Бош штаб оператив бошқармаси бошлиғи Сергей Рудской 2020 йилда Шимолий Атлантика алянсининг ҳарбий кемалари 2019 йилга қараганда уч баравар кўпроқ Қора денгизда бўлганлигини айтди.
НАТО фаолиги июл ойида, Sea Breeze-2020 машқлари ўтказилаётганда энг юқори даражага кўтарилди. Уларда АҚШ, Украина, Болгария, Грузия, Норвегия, Руминия, Испания ва Туркиядан икки мингга яқин ҳарбий хизматчи, 25 тадан ортиқ кема, шунингдек авиация иштирок этди.
"Бу кемаларнинг 40 фоизигача бўлган қисми - узоқ масофага мўлжалланган қурол ташувчилари", - деди Рудской. "Хусусан, 90 та Tomahawk қанотли ракетасини олиб юришга мўлжалланган АҚШ Roosvelt кемаси Қора денгизга бир неча бор кириб келди".
Дарҳақиқат, НАТО денгиз флотини Қора денгизда доимий маневр қилишдан сақлайдиган нарса - бу 1936 йилда имзоланган Монтре конвенция. Келишув Босфор ва Дарданелл бўғозларининг мақомини белгилайди, шунингдек Қора денгизга кирмайдиган давлатларнинг ҳарбий кемаларининг сув зонасида бўлишини уч ҳафта муддатга чеклайди. Бундан ташқари, конвенция Қора денгизда бир вақтнинг ўзида умумий тоннаси 30 минг тоннадан кўп бўлмаган тўққизтагача кемалар бўлиши мумкинлигини назарда тутади.
Хорижий денгиз ҳарбий кучининг аксарияти, албатта, Қримга қизиқиш билдирмоқда. Ғарб мамлакатлари кемалари бир неча бор яриморолга яқинлашишган, разведка самолётлари ва дронлар Россия ҳаво ҳудуди чегаралари бўйлаб мунтазам парвозларни амалга оширмоқда. Алянс Қримдаги ҳарбий иншоотларнинг жойлашишини аниқлашга, шунингдек алоқа, навигация ва радиоэлектрон кураш тизимлари қайси частоталарда ишлашини тушунишга ҳаракат қилмоқда.
Минтақадаги устунлик
АҚШ ва унинг иттифоқчилари Россиянинг Қора денгиздаги ҳарбий салоҳиятидан қаттиқ ташвишда эканлигини яширишмаяпти.
Декабр ойида Американинг RAND стратегик тадқиқот маркази минтақадаги Қора денгиз флоти ва НАТО денгиз кучлари ўртасидаги қарама-қаршиликни моделлаштириб, стол ўйинига ўхшаган нарса яратди. Россия бу акваторияда ҳар қандай коалицияни, ҳатто АҚШ Болгария, Руминия, Туркия, Украина ва Грузия билан биргаликда ҳаракат қилса ҳам мағлубиятга учратиши маълум бўлди.
Москвада тажовузга ҳақиқатан ҳам жавоб берадиган нарсаси бор - минтақада ҲДФ жойлашган, у мунтазам равишда кучли ҳужум тизимлари, янги кемалар ва сувости кемалари билан тўлдирилмоқда.
Бундан ташқари, ўзига хос "қуруқликдаги авиа ташувчиси" деб номланадиган Қримнинг ўзида энг замонавий ҳаво ҳужумига қарши мудофаа тизимлари, қирғоқдан анча узоқ зарба беришга қодир ракета тизимлари билан жиҳозланган таъсирчан армия гуруҳи жойлашган. Улар мобил ва позицияни тезда ўзгартириши мумкин, бу уларни аниқлаш ва яксон қилишни қийинлаштиради.
Америкалик таҳлилчилар Россия НАТО давлатлари билан қуролли можарога киришмасдан ҳам Қора денгизни ўз назорати остида ушлаб туриши ҳақида хулосага келишди. Бунинг учун Москвада катта қуроллар арсенали мавжуд. RAND мутахассислари таъкидлашича, улар орасида психологик ҳужумлар, кибер операциялар, ахборот зарбалар ва радиоэлектрон урушлар мавжуд.