ТОШКЕНТ, 8 май - Sputnik, Дилшода Раҳматова. Бугун сирдарёлик ўн минглаб аҳоли учун асосий саволлар бу - қачон Сардобадаги ҳаёт одатий тусга қайтади ва умуман бу ҳодисадан кейин у ерда қолиш мумкинми?
Техноген авария туфайли бир нечта турар жой ҳудудлари миллионлаб кубометр балчиқ ва лой остида қолди. Оқим ўз йўлида кўплаб хусусий уйларни вайрон қилди, 8 та болалар боғчаси, 16 та мактаб, 7 та тиббиёт муассасаси, битта коллеж, 7 та қабристон, 3 та масжид ва 13 та республика аҳамиятига эга кўприклар шикастланди. Йўллар ювиб ташланган ва деҳқон бозори вайрон бўлган. Афсуски, инсон қурбонларини ҳам олдини олиб бўлмади - камида тўрт кишининг ҳалоқ бўлгани маълум.
Экин майдонлари ҳам сув остида қолди, ўсимлик қоплами шикастланди, ўлган ҳайвонлар кўп. Фавқулодда вазиятнинг барча ҳолатларини аниқлаш ва зарарларни ҳисоблаш ишларида қатнашган экологларнинг сўзларига кўра, баъзи ҳудудлар жиддий эрозияга учради, аммо қишлоқ хўжалигида ишлатилиши мумкин бўлган жойлар ҳам мавжуд. Мутахассисларнинг фикрига кўра, фавқулодда ҳолат бартараф этилганидан кейин батафсил аудитни ўтказиш ва бундай ерларнинг кадастри қайта ҳисоб-китоб қилиниши керак бўлади.
Катастрофик манзара
Табиий офат ҳудудига кетаётиб, Сирдарёга сув босган қишлоқларни тиклаш учун гуманитар ёрдам, махсус ускуналар ва қурилиш материаллари олиб кетаётган ўнлаб юк машиналарини қувиб ўтдик.
Қаршимизда пайдо бўлган манзара бизни ҳайрат ва тушкунликка солди: баъзи аҳоли пунктлари ҳали ҳам сув остида, йўллар ўрнига парчаланган асфальт бўлаклари, бетон тўсиқлар эса пластик кубиқлар сингари сочилиб кетган. Шу ернинг ўзида махсус техника транспорт алоқаларини тиклаш учун ишламоқда. Ишлар кечаси ҳам тўхтамаяпти.
Баъзи бинолар деярли бутунлай вайрон бўлган, мустаҳкамроқлари эса сув ва балчиқдан зарар кўрган. Гоҳ у ерда, гоҳ бу ерда тўлқин билан олиб кетилган одамларнинг шахсий буюмларини кўриш мумкин. Сув босган қишлоқ кўчаларида баъзан сув остида қолган машиналар томлари кўринади.
Сув кетган ёки ФВВ ходимлари уни тортиб олган жойларда, тиклаш ишлари қизғин давом этмоқда. Канализация тизимлари, сув тозалаш иншоотлари, кўмиш жойларининг ҳолати диққат билан ўрганилмоқда. Энергия ва газ таъминоти аста-секин тикланмоқда. Минтақага бир неча ўнлаб трансформаторлар етказилди.Қайиқлардаги қутқарувчилар жабр кўрган ҳудудларни ўрганишни давом этмоқдалар – эвакуация қилишига улгурмаган ёки эвакуация қила олмаган одамлар қидирилмоқда. Шунингдек, ўлган ҳайвонларнинг жасадлари атрофни ифлосланишини олдини олиш учун йиғиб олинмоқда. Ёнимиздан тиркамасига қорамоллар жасадлари ортилган трактор ўтиб кетди, камида 70 бош. Уларни барчасини йўқ қилишга тўғри келади.
Алоҳида масала - бу жабрланган ҳудудларни зарарсизлантириш. Сувсизлантирилган ва вайроналардан тозаланган уйларга санитар ишлов берилмоқда. Оқолтин тумани Ахиллик қишлоғи, шу туман номили Қўрғонтепа ва Сардоба аҳоли пунктлари, шунингдек Мирзаобод туманидаги Балиқчилик қишлоғи дезинфекция қилинмоқда.
Миллий гвардия ходимлари, ҳарбийлар ва қутқарувчилар ҳудудларни тўпланган ахлатлардан тозалашни давом этмоқда. Бундан ташқари, улар одамларнинг вақтинча яшаш жойларида ёнғин ва бошқа нохуш ҳодисалар рўй бермаслигини таъминламоқдалар. Йўлда бизга учраган миллий гвардиячилардан бири бу ерга фалокат рўй бериши биланоқ келганини айтди. Эвакуация қилинганидан кейин ўз уйларига қайтиб келган маҳаллий аҳоли ҳам вайроналарни йиғиштириш ва уй-жойларни тиклашга ёрдам бермоқда. Улар бутун қолган нарсаларни қидирмоқдалар ва ишчилар билан биргаликда деворларни ва уйларнинг томларини тиклашмоқда.
Оқизиб кетилган сеп ва қутқарувчилар учун палов
Аксарият Сардобаликларнинг айтишича, фалокат уларга кутилмаганда келди. Омборҳона қирғоғига яқин қишлоқларнинг бирида яшовчи Дилбар опа фалокатдан кейин учинчи куни ҳужжатларини олгани уйига қайтди. Ўшандан бери у уйидан кетмади - у маҳаллий аҳолига ёрдамга келганларга овқат пишириб уларни боқмоқда.
Аёлнинг эслашича, 1 май куни эрта тонгда улар фавқулодда вазият ҳақида огоғлантирдан карнайлар овозидан уйғонишган. Одамларни зудлик билан уйларини тарк этишга чақиришди. Дилбар опа табиий офат кўламини тасаввур қилмасдан ўзи билан ҳатто ҳужжатларини ҳам олмади.
"Биз қизимизни унаштириб сепини йиғиб қўйган эдик. Учинчи кунига бу ерга қайтганимизда, ҳамма нарса сув остида қолганини ва балчиққа ботганини кўрдик. Ҳаммасини шунчаки ташлаб юборишга тўғри келади ... Айниқса, китобларга ачинаман ...", - дейди у.
Туйғуларни енгиб, опа жилмайишга ҳаракат қилди ва дарҳол меҳмондўстлик билан ошга таклиф қилди. Одамлар бир кечада деярли барча мулкидан айрилган бўлса ҳам, асосий нарсани - инсонийликни йўқотишмади.
Йўқотишларга қарамай, Сардобадаги фожиа Дилбар опа ва унинг турмуш ўртоғига қўрқув солмади. Улар ўз гўшаларини тарк этиш ниятида эмаслар - аксинча, қишлоқ аҳолиси бу ерга тўлақонли ҳаёт қайтишини кутмоқда.
"Президент ҳамма нарса ўз изига тушади деб айтди - биз унга ишонамиз. Демак, албатта шундай бўлади. Ҳеч қиси йўқ, омон қоламиз", - деди уй эгаси бизни эшик олдидан кузатятиб.
Ҳамжиҳатлик ва ҳаётга ишонч
Тўғон, турар-жойларни ва транспорт инфратузилмасини тиклаш ишлари давом этмоқда. Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев вазиятни шахсан назорат қилмоқда ва ҳар куни тезкор йиғилишлар ўтказмоқда. У фожиа юз берган жойга икки марта ташриф буюриб, у ерда муаммоларини ҳал қилиш учун маҳаллий аҳоли билан учрашди. Вилоят барча зарур ёрдамни олмоқда. Офат оқибатларини бартараф этиш учун қутқарувчилар ва махсус техника ҳатто офатдан жабр кўрган Қозоғистонга ҳам юборилди.
Сардобадаги фожиа Сирдарёнинг одатий ҳаётини буткул ўзгартириб юборди. Аммо бу воқеа, қайсидир маънода, жамиятни қайта юклади: фавқулодда фалокат халқни умумий мустибат атрофида жипслаштирди. Ижтимоий тармоқларда "Сардоба-ҳашар" деб номланган гуруҳлар пайдо бўлди.
Ўзбекистоннинг турли бурчакларидан келган кўнгиллилар ватандошларига ёрдам беришга шошилмоқдалар ёки ўзлари қишлоқларни тиклашга йўл олмоқда. Одамлар нима қилиш мумкинлигини, ёрдам қаердан қабул қилинаётганини, қайта тиклаш ишларига маблағларни қаерга ўтказишни, ким бошпанага муҳтожлигини аниқлаш учун ёзиб қўнғироқ қилмоқдалар. Фожианинг биринчи куниданоқ ўзбек халқи ўзлари уюшиб қалбининг чақириғи билан жабрланганлар учун озиқ-овқат, кийим-кечак, иссиқ кийимлар, зарурий нарсалар ва гигиена воситаларини олиб келишни бошладилар.
Олдинда ҳали кўп иш ва машаққатлар турипти, кимдир ҳаётни деярли нолдан бошлаши керак бўлади. Сув кетади, лекин лекин тикланган уй, йўллар ва кўприкларда акс этган ватандошлар меҳрибонлиги одамлар хотирасида абадий қолади.