1945 йилдан кейин 20 йил давомида Ғалаба кунида ҳарбий парадлар бўлмаган. СССРда улар Қизил майдонда атиги тўрт марта - 1945, 1965, 1985 ва 1990 йилларда ўтказилган.
Россия раҳбариятининг Ғалаба куни парадини 2020 йилда кечиктиришга оид қарори, COVID-19 пандемиясининг авж олиши шароитида минглаб одамларнинг соғлиғини сақлаш учун мувозанатли ва мақбул кўринади. Шунга қарамай, парадни вақтини кўчириш осон бўлмайди.
Президент Владимир Путин Ғалабанинг 75 йиллиги шарафига Москва Қизил майдондаги ҳарбий парадни, Россия Федерацияси ҳудудларидаги парадларни ва бошқа оммавий тадбирларни, шу қаторда "Ўлмас полк" юришини кейинга қолдириш ҳақида топшириқ берди. Россия раҳбари ушбу тадбирлар қачон ўтказилиши муддатини эълон қилмади, аммо улар шу йилнинг ўзида ўтказилишига ваъда берди.
Аввалроқ Россия Мудофаа вазирлиги ва Москва шаҳар мэрияси 9 май куни ҳарбий парадни меҳмонлар ва томошабинларсиз ўтказиш вариантини кўриб чиққан эди. Аммо фахрийлар, "Ўлмас полк" ва бошқа жамоат тадбирлари ташкилотчилари Ғалаба кунини нишонлашни кейинга қолдиришни таклиф қилишди.
Қизил майдонда асосий ҳарбий парадга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш бир неча ой давом этадиган ва миллиардлаб рубл маблағларни ташкил этадиган мураккаб тадбир. Парад вақтини кўчириш технологик, психологик ва молиявий жиҳатдан ҳам енгил эмас. Ҳарбий сафнинг гўзаллиги - айсбергнинг кўринадиган учидир, ўн минглаб одамларнинг кўп кунлик саъй-ҳаракатлари ва ажойиб логистика натижасидир.
Россиянинг турли минтақаларидан келган 15 мингдан ортиқ ҳарбий хизматчилар Ғалаба Парадига тайёргарликни анъанавий равишда Москва яқинидаги Алабино полигонида бошлайдилар. Масалан, Жуковский ва Гагарин номидаги ҳаво кучлари академиясининг 1500 зобит ва курсантлари Воронеждан Москва вилоятига бир неча Ил-76 ҳарбий-транспорт самолётларида келтирилди. Кундалик ҳаётни ташкил қилиш ва давом этаётган ўқув жараёнини ташкил этиш учун курсантлар билан бирга бўлинма командирлари, ўнлаб факултетларнинг ўқитувчилари ва қўшинлар таъминоти хизматлари мутахассислари ташриф буюришди. Бошқа ҳарбий университетлар ва тузилмалар 450 кишилик парад қисмларини тақдим этган, аммо уларни барчасини ташкиллаштириш ва алгоритмлар тенг даражада кўп қиррали.
Парад сафи "қутилар" нинг машғулотлари қўшинлар ва университетларнинг доимий дислокациясида декабр-январ ойларидаёқ бошланади. Шу тариқа ҳарбийлар сафининг ажойиб бирлиги ва уйғунлигига эришилади. Пиёда парад бўлинмаларидан ташқари, қуруқлик ва авиация ҳарбий техникалари экипажлари (жами 400 та бирлик) машқ қилади. Қоидага кўра, Алабино полигонида параднинг 10 дан ортиқ "синов" репитициялари ўтади, сўнгра Москвада учта бош репитиция (апрел охирида ва май ойининг бошларида) бўлиб ўтади. Жорий йилнинг 15 апрелига қадар Москва вилоятида тўртта авиация машғулотлари бўлиб ўтди - бу ҳаво ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш тадбирларини ташкил қилиш ва кузатиш нуқтаи назаридан энг сиғимлиги.
Сафдаги урф-одатлар
Ғалаба Парадларини ҳар йили ўтказиш нисбатан яқинда пайдо бўлди. Улуғ Ватан уруши тугаганидан сўнг, бундай тадбирлар кўпроқ социалистик байрамларга – 1 май куни ва октябр инқилобининг навбатдаги нишонланиши (7 ноябр) билан бирга ўтказилган. Эҳтимол, СССРда жуда катта ташкилий юк ва катта харажатлар туфайли, Қизил майдонда Ғалаба куни шарафига ҳарбий парадлар фақат тўрт марта - 1945, 1965, 1985 ва 1990 йилларда бўлиб ўтди. Бугун бу ақлга сиғмайдиганга ўҳшайди, аммо 1945 йилдан кейин Москвада 20 йил давомида Ғалаба кунида ҳарбий парадлар бўлмаган. 1947 йилда СССР Олий Кенгаши Президиуми 9 майни иш куни (17 йил давомида) деб белгилади ва фақат 1965 йилда Ғалаба куни яна байрам кунига айланди (Ғалаба Байроғи биринчи марта олиб чиқилди ва Москвага "қаҳрамон-шаҳар" унвони берилди).
Тарихий можаро ташқи сиёсий шароитлар ва 1940-1950 йиллар охиридаги мамлакатдаги ички сиёсий вазият билан изоҳлашга ҳаракат қилмоқдалар. Совуқ уруш бошланди, барча куч ва воситалар мудофаани кучайтиришга ташланди. Ҳукумат Ғалаба маршали Георгий Жуковнинг умумҳалқ шон-шарафини ноҳақ баҳолади. Йўқотиш оғриғи ҳам жуда катта эди - урушда ҳалок бўлган Қизил Армиянинг миллионлаб аскарлари бевалари ва болалари 9-майни биринчи навбатда хотира ва қайғу куни деб ҳисоблашган. Собиқ Совет Иттифоқи мамлакатларида бугунги кунгача бу байрам "кўзларда ёш билан" нишонланади. Тарихчилар ҳалигача урушда ҳалок бўлган совет фуқаролари сони тўғрисида баҳслашмоқда, улар 28 миллион киши сонини тилга олишмоқда. Шунга қарамай, Улуғ Ватан уруши тугаганидан 20 йил ўтгач, совет фуқароларининг ваҳшийликни билмаган авлоди улғайди, ҳаёт фахрийлар эса ёшлар онгига унчалик фаол таъсир кўрсатолмаган. Ғалаба кунидаги тантанали ҳарбий парадлар жамиятни асосан кўпроқ бирлаштирди, ватанпарварлик ва ҳарбий меҳнатга ҳурматни шакллантира бошлади. Россияда 9 майдаги парадлар 1995 йилдан бери мунтазам ўтказила бошлади, ҳарбий авиация эса тантанали тадбирларда 2005 йилдан қатнашишни давом эттирди.
Вақт таъсир этмайди
1945 йил 9 майда Москвада ҳеч қандай ҳарбий парад ва алвон чиннигуллар бўлмаган, шаҳар аҳолиси шунчаки қувонишиб, йиғлаб, кўчаларда одамлар бир-бирларини қучоқлаган. Совет қўшинларининг Берлиндаги паради 1945 йил 4 майда Бранденбург дарвозаси ёнида бўлиб ўтди, уни шаҳарнинг ҳарбий коменданти генерал Николай Берзарин қабул қилди. Москвадаги биринчи Ғалаба Паради 1945 йил 24 июнда маршал Константин Рокоссовский қўмондонлиги остида бўлиб ўтди, уни маршал Георгий Жуков қабул қилди. 10 та фронтдан, Ҳарбий-денгиз флоти ва Мудофаа халқ комиссарлигидан 12 та бирлашган полк қатнашган. Жами, 12 мингдан ортиқ илғор ҳарбий хизматчилар, Совет Иттифоқи Қаҳрамонлари ва Шон-шараф орденлари тўла эгалари. Парад охирида мағлуб бўлган фашист қўшинларининг 200 байроғи Кремл девори остига ташланди. Эслатиб ўтамиз, ўша йилнинг 16 сентябр куни Хитойнинг Ҳарбин шаҳрида Совет қўшинларининг Япония устидан қозонилган ғалабасига бағишланган парад бўлиб ўтган.
Ҳеч бир парад бир-бирига ўхшамайди, уларнинг ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эга, аммо 1995 йил 9 майда Қизил майдонда 1945 йилдаги тарихий Ғалаба Паради қайта қурилди. Фахрийларнинг бирлашган полклари уруш йилларининг барча 10 фронтни ўз байроқлари билан намойиш этилди. 19 май куни эса Ғалаба ҳарбий парадлари ҳар йили Москвада, ҳарбий округлар, флот, умумқўшин армиялар ва Каспий флотилиясининг штаблари жойлашган қаҳрамон-шаҳарлар ва шаҳарларда ўтказилиши бўйича федерал қонун қабул қилинди.
Ҳарбий парадлар йиллар давомида янада технологик ва сиёсий жиҳатдан мураккаб ва ажойиб бўлиб бормоқда. 2005 йилда Ғалабанинг 60 йиллиги нишонланди ва Қизил майдонда биринчи марта нафақат ғолиблар, балки Германия канцлери Герхард Шрёдер билан бирга келган Вермахт фахрийлари ҳам иштирок этишди. Парадда 4 минг нафар россиялик уруш фахрийси ва 7 минг амалдаги ҳарбий хизматчи қатнашди.
Россиянинг оғир ҳарбий техникалари, жумладан ОТРК "Искандер" ва "Т-90" танклари Қизил майдон бўйлаб биринчи марта 2008 йил май ойида юришди. 2010 йил 9 май куни Қизил майдонда ўтказилган парадда Буюк Британиядан келган хорижий ҳарбий хизматчилар (ушбу мамлакатда хотира тадбирлари 8-9 май кунлари ўтказилади), АҚШ, Франция, Польша ва МДҲ давлатлари (ҳар биридан 75 кишидан) иштирок этди. 2011 йилги парад рекорд даражада - 20 минг киши иштироки билан эсда қолди. 2014 йилги Ғалаба парадида Федерал қўриқлаш хизматининг Президент (собиқ Кремл) полкининг кавалериячилари, 2015 йилда эса Кубан казаклари иштирок этишди.
Баъзи ҳарбий маросимларни фавқулодда бекор қилиш ёки бошқа вақтга кўчиришга келсак, Ғалаба кунида бунақаси ҳам содир бўлган. Масалан, 1945 йил 24 июнда об-ҳаво шароити туфайли параднинг авиацион қисми бекор қилинган. Ҳудди шу ҳолат 2017 ва 2019 йилларда ҳам содир бўлди. Ғалаба бундан кучини йўқотмайди. Совет Иттифоқининг Улуғ Ватан урушидаги Ғалабасининг 75 йиллиги шарафига ҳарбий парад қачон ўтказилса ҳам, бизнинг умумий тарихимизни "кўчириб" бўлмайди ва уни қайта ёзиб бўлмайди: 1945 йил 8 май Марказий Европа вақти билан соат 22:43да (Москва вақти билан 9 май соат 00:43 да) Берлин атрофида генерал-фельдмаршал Вилгельм Кейтель, Люфтваффе вакили генерал-полковник Штумпф ва Кригсмарине вакили Адмирал фон Фридебург Германияни тўлиқ таслим бўлганлиги тўғрисидаги далолатномани имзоладилар.