Иван Данилов
The Wall Street Journal хабарига кўра, Трамп маъмурияти Америка қўшинларини мамлакатдан чиқариб юборишга урингани учун Ироқни жазолашнинг жиддий чорасини топди. Ушбу жазо чораси нафақат Ироқ иқтисодиётига жиддий зарба беради, балки Америка расмийларига ўнлаб миллиард долларни олиб қўйиш имкониятини яратади.
The Wall Street Journal манбаларига кўра, вазият долларга асосланган молиявий тизимдан фойдаланган ҳолда геосиёсий шантажнинг ёрқин мисолига ўхшайди: "Ироқ расмийларининг сўзларига кўра, Трамп маъмурияти бу ҳафта Ироқни Бағдод Америқа қўшинларини берилган зарба натижасида Эрон генералини ҳалоқ бўлганлигини рўкач қилиб қувиб чиқарса, ҳукуматнинг муҳим банк ҳисоб рақамидан фойдаланиш ҳуқуқидан маҳрум бўлиши ҳақида огоҳлантирган. Давлат Департаменти, АҚШ Ироқ Марказий банкининг Нью-Йоркдаги Федерал резерв банкида жойлаштирилган хисоб рақамига Ироқ учун ишлатиш хуқуқини ёпиб қўйиши ҳақида огохлантирди, бу ўз йўлига Ироқнинг шундоқ ҳам беқарор иқтисодиётига янаям каттароқ зарар етказиши мумкин, деб хабар беради Ироқ расмийлари".
Можаронинг моҳиятини эсга олиш керак. Яқинда Эроннинг энг нуфузли расмий мулозими ўлдирилганидан кейин Вашингтон Ироқ парламентида "ғалаён"га дуч келди, унда шиа партиялари ҳукуматдан АҚШ ҳарбийларини мамлакатдан ҳайдаб чиқаришни талаб қилишди. Бу АҚШ ҳукумати расмийларининг жуда хаотик реакциясини келтириб чиқарди: биринчи навбатда, Ироққа "Ироқ суверенитетини ҳурмат қилган ҳолда" қўшинлар олиб чиқиб кетилиши тўғрисида расмий хат келди, аммо кейин Пентагон бу "нотўғри хат" ҳатолиқ билан юборилганини ва ҳеч ким хеч нарсани олиб чиқиб кетмаслигини эълон қилди.
Жума куни CNN телеканалининг хабар беришича, Давлат департаменти расмийлари "АҚШ Ироқ раҳбариятининг қўшинларни олиб чиқиб кетиш механизмини яратиш тўғрисида илтимосига қарамай, мамлакатдан ўз қўшинларини олиб чиқиш ниятида эмаслигини баён қилишди".
Мамлакатидан қўшинларини расман олиб чиқиб кетиши зарурлигига жавобан Америка ўз қўшинларини қолдиришини сабаби сифатида ниҳоятда бемаъни ва хақоратомуз сабаб кўрсатмоқда. Давлат котиби Майк Помпео шундай деди: "Бизнинг вазифамиз жуда аниқ: биз бу минтақада ўқув миссиясини тугатиш, Ироқ хавфсизлик кучларига муваффақиятли бўлишига ва ИШИД*га қарши кампаниясини давом эттиришга ёрдам бериш учун турган эдик. Биз ушбу вазифамизи давом эттирмоқчимиз."
Бундан келиб чиқадики, АҚШ нуқтаи назаридан Ироқ армияси Ироқ ҳукуматининг хоҳишига қарши "ўқитилади" ва агар "The Wall Street Journal" нинг маълумотлари тўғри бўлса, Ироқ ҳукумати "Америка ҳарбий ёрдамидан" бош тортгани учун Ироқнинг Америкадаги Марказий банки ҳисобдаги барча давлат долларларини мусодара қилиш билан жазоланади.
Шуни таъкидлаш керакки, АҚШ Бағдодга нисбатан ушбу кескин таъсир чорасини бироз сустроқ шаклда қўллаган: 2015 йилда Нью-Йорк Федерал резерв банки Ироқ Марказий банкининг доллар ҳисоб рақамларини бир неча ҳафта давомида ёпиб қўйди, бу эса мамлакатда жиддий молиявий инқирозни келтириб чиқарди. Унда Америка расмийларининг хатти-ҳаракатларига расмий сабаб Эрон томонидан АҚШ санкцияларини четлаб ўтиш учун Ироқ молиявий тизимидан фойдаланган деган "шубҳа"бўлган.
Дональд Трамп маъмурияти музлатиб қўйиши ёки ҳатто мусодара қилиши мумкин бўлган Ироқ долларларининг аниқ миқдорини аниқлаб бўлмайди, чунки Федерал Резерв ўз тизимида хизмат кўрсатадиган марказий банкларнинг доллар ҳисобварақлари бўйича аниқ маълумотларни ошкор қилмайди. Аммо санкциялар қўлланилган тақдирда АҚШ улуши миқдори уч миллиард долларни ташкил қилиши мумкин - бу чет эл оммавий ахборот воситаларида келтирилган миллий статистикага мувофиқ Ироқ Марказий банкининг АҚШдаги депозитлари миқдори.
The Wall Street Journal ҳақли равишда таъкидлаганидек, Ироқ учун салбий оқибатларнинг муҳим қисми нафақат бу пулнинг йўқолиши, балки бутун мамлакатнинг доллар молия тизимига кириш билан боғлиқ бўлади: "Ироқнинг долларларга киришини чеклаш (Ироқ) динорининг қийматини пасайишига олиб келиши мумкин. 2015 йилда содир бўлганидек, бу Ироқда яна долларнинг сотиб олинишига олиб келиши мумкин, чунки жисмоний шахслар, компаниялар ва банклар қаттиқ валютани олишга ҳаракат қилишади. Бу каби девальвация жиддий иқтисодий муаммоларга олиб келиши мумкин, у ёлланма ишчилар, компаниялар ва ҳокимиятнинг сотиб олиш қобилиятини пасайтиради».
Ироқ нефтини экспорт қилиш Қўшимча муаммо бўлади: Ироқ уни долларга сотмоқда ва АҚШ санкциялари остида эса Ироқ хозирда ҳалқаро савдо валютасига йўли ёпилган Эроннинг ҳозирги аҳволига тушиб қолади.
Афтидан, Вашингтон Ироқни ўзи хоҳлаганича чексиз бошқариш учун энг яхши оғриқ нуқтасини топди. Аммо, эҳтимол, бу ҳомхаёлдир, айниқса узоқ муддатли истиқболда қарасангиз.
Агар ҳозир Ироқдан қўшинларни олиб чиқиш тўхтатилган тақдирда ҳам, бу кичик ғалаба узоқ муддатли қийинчиликларга олиб келади. Биринчидан, бундай таҳдиднинг мавжудлиги (ва айниқса уни амалга ошириш) нафақат Ироқни, балки бошқа барча давлатларни - нефть экспорт қилувчиларни шунга ўхшаш санкцияларни қўллашдан ҳимоя қилиш учун ўз операцияларини долларсизлаштиришга ундайди. Иккинчидан, нуфуз нуқтаи назардан, Вашингтоннинг бундай хатти-ҳаракатлари Америка ташвиқотининг барча ҳаракатларига қарамай АҚШнинг нафақат Яқин Шарқда обрўсига путур етказади. Америка Қўшма Штатларининг минтақада таъсир ўтказиш учун кучли рақобатчилари бўлмаганда, нуфуз қарашларни эътиборсиз қолдириш мумкин бўлар эди (гарчи бу узоқни кўзламаган ҳолда қабул қилинган қарор бўлмаса ҳам), аммо ҳозир минтақада нуфуз учун Хитой, Эрон ва Туркия курашмоқдалар ва Россиянинг таъсири тобора ўсиб бормоқда ва буларнинг барчаси америкалик экспертлар ва медиа ҳамжамиятида катта ташвишга сабаб бўлмоқда.
Ва бу йўналишдаги биринчи ҳаракатлар аллақачон мавжуд. Ироқ парламенти аъзоларига таяниб, жума куни хабар қилинганидек, " Кремль Яқин Шарқдаги иштирокини кучайтирмоқчи ва Бағдод ва Вашингтон ўртасига совуқчилик тушириш ниятида турганида, мамлакат Россия ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимини сотиб олишни кўриб чиқмоқда. Ироқ қонунчиларининг таъкидлашича, АҚШ Боғдодни қўллаб-қувватлашини тўҳтатиб қўйиши мумкин деган хавотирга жавобан ҳукумат Россиянинг С-400 ҳаво мудофааси тизимини сотиб олиш бўйича музокараларни давом эттиришга қарор қилган."
Вашингтон ўз иттфоқчилари ва йўлдош давлатларини доллар ва санкциялар орқали бғгани сайин, кўпроқ президент ва хукуматлар ҳақиқий мустақиллик икки устунга таянишини тушуниб етишяпти: Россиянинг кучли ҳаво мудофааси тизимлари ва Америка молия тизимидан мустақиллик.
* ИШИД Россияда таъқиқланган террорчилик гуруҳи.